Wij maken het verhaal

Dagelijks zwemmen we in een zee van feiten. Het stopt met regenen, we verzwikken onze enkel, we droppen een bussel wortelen in onze winkelkar, we gaan naar het stemhokje.

We denken dat ons leven aaneen hangt van feiten. Maar eigenlijk klopt dat maar half. Zowel op vlak van onze persoonlijke levens als op dat van de samenleving als geheel, zijn feiten niet meer dan de afzonderlijke bakstenen die we gebruiken om er vervolgens het huis mee te bouwen waarin we gaan wonen. Een stapel bakstenen op zichzelf is geen huis.

(c) Inaya photography

Welk soort huis we bouwen is in grote mate afhankelijk van onze overtuigingen. Iemand die bang is van de buitenwereld zal een kleiner huis met veel dikkere muren bouwen met exact dezelfde stenen als waar iemand anders een grote, lichte, verwelkomende ruimte met enorme ramen en deuren mee bouwt.

Ons bouwplan is niet neutraal. Het is weergave van onze diepste overtuigingen. In die zin noem ik het een verhaal. Onze visie op de werkelijkheid is een construct, een mentaal bouwsel, dat wordt versterkt of ondermijnd door de som van allerlei interne en externe invloeden: onze opvoeding, onze maatschappelijke structuur, onze kindertrauma’s, onze lichamelijke mogelijkheden of beperkingen, onze familierelaties, onze financiële, sociale en praktische voorsprong of handicaps, onze spirituele openheid.

Het is duidelijk dat er zeer verschillende verhalen in omloop zijn over de aard van het leven, en dat grote groepen mensen in de samenleving heel andere soorten metaforische huizen bouwen dan hun buren. Steeds meer zie je huizen van het defensieve type verschijnen, schietgaten, cellen en prikkeldraad incluis. Daar ‘tegenover’ zie je een heleboel huizen met veel meer licht en lucht, opgetrokken in verschillende graden van schoonheid, openheid en naïviteit. Sommige huizen zijn tempels, andere zijn bunkers.

(c) Inaya photography

In tegenstelling tot wat je misschien zou verwachten, is er niks mis met het feit dat we verschillende soorten bouwplannen hebben, zelfs niet met het feit dat we een bouwplan nodig hebben tout court. Op een stapel bakstenen kun je niet wonen. Onze verhalen brengen samenhang in wat anders een onoverzichtelijk kluwen van feitjes zou zijn, een overload aan informatie zonder houvast. Maar het is wel belangrijk om te beseffen dat elke visie op de werkelijkheid precies dat is: één visie, één raamwerk van overtuigingen en gedachten die het verhaal vormen waarbinnen we functioneren. Dat niet iedereen dezelfde bakstenen, of hoeveelheid bouwmateriaal, ter beschikking heeft. En dat anderen er een heel ander raamwerk op na kunnen houden dan wij.

Die verschillen in visie op de werkelijkheid durven onderzoeken, is waar de mogelijkheid tot echte communicatie ontstaat en oprecht contact met de ander kan openbloeien. Dat is het omgekeerde van wat we nu meestal doen: roepen dat ons bouwplan het juiste is, en dat alle anderen in het foute soort huis wonen. Veel interessanter is de vraag: waarom ben jij zo bang? Of: waarom heb jij zoveel vertrouwen?

Het verhaal verheffen tot waarheid houdt nog een ander risico in dan dat van alsmaar knellender oogkleppen. De kracht die een narratief kan uitoefenen op de menselijke geest is beangstigend reëel. Ze bevindt zich op het snijvlak tussen dagdagelijkse praktijk en esoterische energie.

Het verhaal horen, is het werkelijk maken. Het vertellen nog veel meer. Zelfs de meest positief geïnspireerde narratieven zijn en blijven constructen, vertalingen van een onderliggende, multigelaagde en complexe werkelijkheid naar een beperkt raamwerk van woorden, beelden en daden. Alweer: met die vertaling op zich is niets mis, we kunnen in feite niet zonder. Maar mensen die zichzelf volledig ten dienste stellen van een narratief verwarren hun bouwplan niet alleen met de veel complexere werkelijkheid, ze schenken er tot op zekere hoogte ook hun autonomie aan weg.

(c) Inaya photography

In energetische zin is een verhaal fantastisch bruikbaar om een bepaalde frequentie (lading, kracht) te geleiden en de daarbij horende actie te ondersteunen. Het is nuttig en constructief zolang het bewust wordt ingezet als een werktuig om onze energie in de wereld te zetten: het spreekwoordelijke bouwplan van ons huis, dat ons helpt om concrete vormen te creëren.

Het is van enorm belang om te beseffen dat wij het bouwplan zelf tekenen. Zodra het bouwplan echter een ‘waarheid’ wordt in de hoofden van mensen, krijgt het verhaal als het ware een eigen identiteit. Op esoterisch vlak wordt het een ‘egregore’, een op zichzelf staande kracht. Dat is op zich al eng genoeg, maar nog enger is dit: die kracht begint de mensen die er blind in geloven te gebruiken als voedingsbron. De machtsverhoudingen worden omgewisseld: het idee ontsnapt aan zijn makers en gaat hen overheersen.

Dit is wat we in grote mate zien gebeuren op elk moment dat mensen bereid zijn om zichzelf, en nog vaker anderen, te offeren op het altaar van hun persoonlijke, politieke of religieuze overtuiging. Het verhaal waaraan ze zich hebben verbonden is hun meester geworden, en zij de marionet.

(c) Inaya photography

Wij maken het verhaal. Niet andersom. Zelfs tot op het punt waarop we onze macht weggeven aan het verhaal, wat het de vrijgeleide geeft om ons op zijn beurt te gaan besturen. Voor mij als schrijver is dit tot op zekere hoogte een evidentie, maar het is belangrijk om het te blijven herhalen, en om het mee te nemen in ons achterhoofd bij elk gesprek dat we hebben, elke daad die we stellen, en elke hand die we reiken aan een ander mens.

Ik zie jou, jij ziet mij. Onze verhalen ontmoeten elkaar net zo goed als onze harten, als we dat toelaten.
Laten we verhalen vergelijken, in plaats van waarheden op sokkels te hijsen.