De waarde van leven in ijlere lucht
Ik ben vaak bezig met dingen die onder de noemer ‘zweverig’ vallen. Of die mensen zweverig vinden.
Zelden bedoelen ze dat als een compliment.
Als je management, wetenschap, economie of informatica wil gaan studeren, vindt de publieke opinie dat vandaag fantastisch. Dat zijn opleidingen die bezig zijn met de echte wereld. Geneeskunde, liefst van de soort die peperdure onderzoeken en spitstechnologie met zich meebrengt, is ook oké.
Voor ecologie en groene technologie willen we best wat begrip opbrengen, dezer dagen. Met de hele warmtehuishouding van de planeet die dreigt te ontsporen en ons misschien als gevolg daarvan wel uitroeit, en zo. Dat kan nog net.
Zorg, opvoeding, kunst en alles wat tot de zachte sector behoort, wordt vooral bekeken als iets wat geld kost, en niets opbrengt (lees: niets financieels). Wie daarin goed gedijt, heeft op te boksen tegen het gefrons van de marketingjongens en de informaticabonzen.
Maar begin niet over spiritualiteit, zingeving, de diepe verbondenheid met al wat leeft of de meer-dan-menselijke wereld. Zwijg over intuïtie, resonantie, energievelden, meditatie en dieper weten. Dan word je stante pede weggezet als een dromer, een fantast met het hoofd in de wolken… Zweverig, dus.
Voor een stuk begrijp ik het wel. Een groot deel van mijn core-business bevindt zich helemaal bovenaan de behoeftepiramide van Maslow. Daar kom je pas aan toe als al de rest vervuld is.
Eerst moeten we de zogenaamde deficiëntiebehoeften vervuld hebben (anders hebben we een tekort aan levensnoodzakelijke basiselementen). Dan pas komen we toe aan aandacht voor de groeibehoeften. En het klopt natuurlijk: wie keihard moet knokken voor een dak boven zijn hoofd of eten op zijn bord, wie op de vlucht is voor oorlog of probeert te overleven in een gezin waar geweld en onveiligheid de norm zijn, die heeft weinig energie over om zich bezig te houden met diepere zelfverwezenlijking.
Maar een enorme meerderheid van ons in het welvarende Westen is de stippellijn op het diagram hierboven ruimschoots voorbij. En het moet gezegd: velen van ons vinden de twee eerste balkjes van de groeibehoeften ook absoluut de moeite waard. Wetenschap en kunst, intellectuele ontwikkeling en schoonheid, psychologie, pedagogiek en hartelijke gezelligheid zijn daar te vinden.
Maar wat met die laatste, hoogste twee balkjes, de top van de piramide? Daar is lucht veel ijler. Dat is waar zich het zweverige deel van het bestaan afspeelt. En dat is een fantastische plek.
Ik weet dat het woord ‘hoogste’ meteen een waarde-oordeel lijkt in te houden, maar het is een puur geografische vaststelling. Het zou trouwens dwaas zijn om te beweren dat de hogere niveaus op een of andere manier ‘beter’ zouden zijn dan de lagere. Zonder die lagere wáren ze er gewoon niet. Geen enkele piramide kan een top hebben zonder stevige basis. Anders heb je niet meer dan een gammele constructie met een bordje ‘instortingsgevaar’ ervoor.
Wat wél zo is, is dat de lucht hogerop dunner is. Wat je van daaruit ziet, geeft je een enorm overzicht over de dingen, en neigt naar het abstracte en het universele. Je hebt er niets aan in termen van huizen bouwen, kinderen opvoeden of een plaats in de wereld veroveren. Het toont je daarentegen hoe nietig je wel bent, en hoe groot en machtig de kosmos is waarvan je deel uitmaakt. Je voelt je dichter bij ‘God’ (het universum, het transcendente) en verder van de menselijke wereld dan ooit. Tegelijk ben je sterker verbonden met alles en iedereen. Precies zoals op de hoogste bergtop.
De top van de piramide is smal, om meer dan één reden. Je moet niet alleen verlangen naar de hoogte, maar ook een getrainde klimmer zijn, én bestand tegen hoogteziekte, om daar te gedijen. Er zijn er niet zoveel die dat lukt.
Maar de top is nooit exclusief terrein. Iedereen met genoeg wilskracht en doorzettingsvermogen kan er geraken. Het betaamt de klimmer dus niet om misprijzend neer te kijken op al datgene wat hem, lager gelegen, ondersteunt.
Omgekeerd getuigt het van bijzonder veel onwetendheid als wie zich met de basis bezighoudt, beweert dat de inzichten die van de top komen niet bestaan, wegens ‘te zweverig’.
Er zijn heel veel terreinen van het dagelijks leven waarop het woord ‘zweverig’ wordt losgelaten. Deze blog is niet de plek om het debat te openen over welke vormen van spirituele of alternatieve praktijken al dan niet écht werken of waardevol zijn. Ik ben de eerste om te waarschuwen tegen charlatans of machtswellustelingen (je moet er een paar tegenkomen om te beseffen hoe gevaarlijk ze zijn), maar dat wil niet zeggen dat de bergtop en alles wat erbij hoort niet bestaan.
Trouwens, op elk niveau van het leven blijft het mensenwerk, en dat wil zeggen dat er fouten gemaakt worden. We kennen allemaal wel een gediplomeerde arts, marketeer of boekhouder die er op zeker moment een potje van maakte. Met je twee voeten op de grond staan, staat niet gelijk aan altijd goed bezig zijn.
Wat een foute uitdrukking, trouwens: met je twee voeten op de grond staan. Alsof je moet kiezen: met de ‘lagere’ niveaus dan wel de ‘hogere’ bezig zijn. Het is een valse keuze. Ik hou van de piramide van Maslow omdat ze duidelijk maakt dat je, in een evenwichtige en diepe ontwikkeling tot volwaardig mens, juist niet zonder die grondbasis kunt. Hoge bomen die slecht geworteld zijn, leven niet lang: ze waaien om. Een solide vorm van verankering is absoluut noodzakelijk. Maar het hoeft daar – het mág daar, wat mij betreft – niet bij blijven.
Niet iedereen hoeft zich geroepen te voelen om de berg tot op het hoogste punt te beklimmen. Ieder van ons heeft zijn talenten en zijn sterktes. Hoogtewerker zit niet in ieders takenpakket. Maar dat mag geen excuus zijn om laag te mikken en al te snel tevreden te zijn.
Mijn ervaring leert me dat de invloed van de hogere lagen zich, eens verworven, wel laat voelen op de diepere niveaus. Hoe hoger je gaat, hoe meer de inzichten en ervaringen die je daar verwerft je invulling van de niveaus eronder bijkleuren en verrijken.
En dat is waar het ‘zweverige’ dus een voor velen onverwachte bijdrage kan leveren.
Voor de duidelijkheid, ik bedoel niet: traditionele godsdienst.
Als ik verhalen lees die een sterk Vlaanderen-onder-de-kerktorengehalte hebben, word ik altijd lichtjes ongemakkelijk. Omdat er zoveel ontwikkeling gesmoord werd in die wereld, en zoveel mensen diep ongelukkig geleefd hebben, vaak onder het juk van de katholieke moraalridders of op zijn minst stevig door hen bezwaard. Een terugkeer naar ‘vreest God en weest vroom, o zondaar’ is dus het laatste wat ik hier nastreef. Dat is ook niet waar de top van de Maslow-piramide om draait; de toegang tot het transcendente komt pas in zicht ná de fase van zelfverwezenlijking. En als er nu iets was waar de katholieke kerk een funeste rol in heeft gespeeld in de afgelopen eeuwen, dan was het wel dat laatste. Zwijgen en luisteren naar meneer pastoor, levend onder het juk van een constant gevoel van schuld en zonde, kunnen nauwelijks zelfverwezenlijking genoemd worden.
Wat wél zo is: wie toegang heeft tot de hogere, ijlere lagen, beleeft de wereld als een rijker canvas. In de wetenschap passen we die kennis al eeuwen toe. Eén banaal voorbeeld: ons gehoor is niet in staat om ultrasone of infrasone geluidsgolven op te pikken. Maar ze bestaan, dat hebben we intussen kunnen vaststellen met technieken die niets te maken hebben met onze eigen basale zintuigen. En we gebruiken ze in allerhande toepassingen, van medische technologie tot weersvoorspellingen.
Wie de geschiedenis van de fysica leest (zoals beschreven door de meesterlijke Carlo Rovelli, bijvoorbeeld), leert al snel dat de mens met zijn zintuigen in de verste verte niet in staat is om de werkelijkheid te kennen zoals ze echt is. Het universum zit oneindig veel complexer, subtieler, grilliger en mooier in elkaar dan wij vanuit onze beperkte waarneming ook maar kunnen vermoeden.
Wetenschap en spiritualiteit liggen volgens mij dan ook veel dichter bij elkaar dan we nu doorgaans aannemen. Het is een van de redenen waarom ik gefascineerd ben door dingen als quantumfysica en fractale geometrie. Iets wat ik ten diepste aanvoel als spiritueel raakt daar aan wat we met de huidige wetenschappelijke en wiskundige technieken kunnen meten, vaststellen en creëren. Er is een snijvlak tussen wat voelt als het transcendente, en wat kan worden gemeten en berekend door de masterminds van de quantumfysica. Dat wil niet zeggen dat alle spiritualiteit wiskunde is. Het betekent gewoon dat ons buikgevoel van verbondenheid het wel eens verbazend goed eens zou kunnen zijn met de meest ingewikkelde wiskundige berekeningen in de toplaboratoria van de wetenschappelijke wereld.
Voor de rest is het wachten op een nog beter model, een nog beter verhaal, om de wereld te beschrijven.
“We moeten af van dat woord ‘zweverig’,” zei ik onlangs tegen een dierbare vriendin. “Het is te veel een scheldwoord.”
Haar antwoord verraste me.
“Nee. Het is een lief woord. Iedereen wil wel eens zweven, toch? Ik in ieder geval wel.”
Dat was het moment waarop ik het zag: de boom, met zijn wortels diep in de grond en zijn pluizigste zaad hoog in de lucht, meegevoerd door de wind. De piramide van Maslow, met zijn krachtige basislagen en zijn steeds ijlere hogere niveaus.
We zijn het allemaal. Diep verankerd én ijl en zweverig. Krachtig materieel en diep spiritueel. We moeten alleen de mogelijkheid krijgen, van de wereld of van onszelf, om het ene na het andere niveau te ontplooien, en de piramide in onszelf te laten ontluiken.
Ik kan alvast verzekeren: het uitzicht hoger op de berghelling is adembenemend.
