Hoe we onszelf soms vastrijden in hokjes van eigen makelij. Hoe we ons blindstaren op pijn, op het verhaal, op alles waaraan we ons zo hardnekkig vastklampen in een poging onszelf te voorzien van houvast.
Ik geloof niet dat het kan, leven zonder kaders. Ze hoeven gewoon niet altijd getooid met stekels of glasscherven, de vertrouwde middelen waarmee we onszelf telkens weer overtuigen dat leven pijn doet.
We mogen de omkadering dankbaar zijn – hoe zouden we anders onze blik kunnen richten? Maar laten we vanaf nu dan toeschouwers worden, liefdevol en open, van alles wat aan onze lens voorbij komt en vervolgens ook weer wegwaait.
Ik heb het even gehad. Toch wel. Zo heel even. Zo’n beetje. Veel.
Doe je mij eens een plezier? Google mij. Tik mijn naam in, in gelijk welke zoekmachine (persoonlijk verkies ik Ecosia, maar kom) en kijk eens naar de resultaten.
Namen voor kinderen worden met zorg gekozen door ouders die hen heel graag zien. En ik ben bijzonder blij met mijn naam. Het is alleen jammer dat ik hem zelden juist geschreven terugvind.
Soms verbetert zo’n zoekmachine je: ‘Bedoelde u misschien ‘kristin van lierde’? Zucht. Nee, dank je. Dat bedoelde ik níet.
Ik ga er wel eens van vloeken. Hebben andere mensen dat ook? Ik kan me niet voorstellen dat alle Katrienen voortdurend Katrijn genoemd worden, of alle Barts Bert. Maar mensen gaan af op wat ze verwachten, en een naam die ze dénken te kennen – en die dan toch niet is wat ze verwachten… Oh help.
En dan heb ik het nog niet eens over mijn achternaam gehad (Vanlierde dan wel Van Lierde). Dat vind ik ergerlijk, maar minder tegenkrullend dan de fouten tegen mijn voornaam. Leer lezen! denk ik meer dan eens met een diepe, diepe zucht.
Verandert het iets aan de perceptie van een persoon als zijn naam verandert, als is het maar lichtjes? Dat vraag ik mij oprecht af. Schat je iemand net dat ietsje anders in, voelt hij of zij een heel klein beetje anders aan? Denk je anders over mij als je denkt dat ik Kristin heet? Kristen? Kirsten? Kristien?
Ik heb geen idee. Ik weet wel hoe het voor mij voelt als ik mijn naam verkeerd geschreven zie staan. Als nagels over een schoolbord en een groot zwart gat tegelijk. Dat ben ik niet! gilt alles in mij. Dat is die schaduw, dat spook, die geest die ik nooit afgeschud krijg, die mijn plaats inneemt en zich in ieders hoofd nestelt.
Het is een concurrent van wie ik nooit kan winnen. Onder mijn eigen naam nog wel – maar dan net ietsje anders.
Het is je misschien opgevallen, maar ik post de laatste tijd weinig blogs. Dat verrast mij zelf een beetje, want ik kom uit een periode waarin ik zowat elke week wel minstens één online tekst schreef.
Is de inspiratie op? Nee, ik zie en voel en denk nog altijd evenveel als vroeger. Misschien zou je kunnen zeggen dat de woorden op zijn, maar dat klopt ook niet. Integendeel.
Wat wel zo is, is dat ik alleen iets online zet als de woorden zelf dwingend aangeven dat ze naar buiten willen. En op dit moment willen ze dat precies niet zo. Het hoeft niet.
Er is nochtans veel aan het gebeuren in de wereld, we staan niet alleen op het kantelpunt van de herfst, maar ook op het kantelpunt van een tijdperk. Soms overspoelt het mij en kan ik het nauwelijks bevatten. Ik ben bang, ik ben hoopvol, ik ben kwaad. Soms neem ik er afstand van, pak het boek waarin ik bezig ben en mijn kop thee, kijk naar de bomen voor mijn raam en denk: ooit zijn we allemaal humus, en dat is goed.
Laat mij maar wortelen, als een luchtplant, in de ruimte waar ik ben. Laat mij maar zwijgend door het raam staren en de wereld om mij heen zien bloeien, verwelken, vallen, veranderen.
Hoe schrijf je over iets waar je geen duidelijk beeld van hebt? Iets wat wazig aanvoelt en buiten bereik blijft maar niettemin zeer aanwezig is? Een groeiend gevoel van onbehagen, een diepe, brede, donkere kuil waarvan de wanden niet onbeklimbaar zijn, maar misschien wel lastig, modderig, onoverzichtelijk?
Ik heb lange tijd sterk het gevoel gehad dat ik overzicht had, thermiek. Op dit moment is dat anders. Ik moet veranderen van perspectief. Of beter: ik moet verschillende, tegenstrijdige, perspectieven met elkaar weten te combineren.
Nu is veranderen van perspectief altijd interessant. Drie weken naar Amerika gaan en daarbij op drie verschillende adressen logeren bij mensen in hun dagelijkse bezigheden, maakte dat we de VS de hele tijd mochten ervaren door de ogen van de anderen. Geen twee mensen zijn gelijk, dus ook hier verschilden de visies onderling behoorlijk. En dat had effect op ons. We voelden ons anders, aten ander voedsel, hielden ons met andere dingen bezig en keken met een andere blik al naargelang bij wie we ons bevonden.
Na verloop van tijd dreig je jezelf daar wat in kwijt te raken. Ik toch, met mijn dunne wandjes. Ik ben nu alweer even thuis, maar nog altijd bezig mijn eigen vaste grond terug te vinden. Want de wereld is zoveel groter dan we ons kunnen voorstellen vanop ons eigen klein lapje grond, of in ons kleine landje (dat volgens sommigen nog eens de helft kleiner zou moeten zijn). De omvang van andere continenten en de enormiteit van de verschillen in levenshouding, cultuur, comfort en prioriteiten zijn gigantisch. Who the fuck are we to think we know anything at all?
Wat mij verteringsproblemen bezorgt, werken ze aan de andere kant van de wereld dagelijks met de glimlach naar binnen. Wat daar klein is, heet hier groot. Wat daar groot is, is hier onwaarschijnlijk buiten proportie. Arme Amerikanen leven op een terrein dat je hier in de betere Vlaamse buitenwijken een fortuin zou kosten. Rijke Amerikanene bezitten evenveel land – of meer – dan sommige vorstenhuizen in Europa.
Ik zou daar niet zoveel problemen mee hebben als ik me geen zware zorgen maakte over het politieke en ecologische klimaat waarin we vandaag leven. Hier wordt gerooid, gebouwd, verhard, kaalgeplukt, leeggeroofd, daar gebeurt het op nog veel grotere schaal en met een onverschilligheid waar ik het koud van kreeg. Hoe maak je daarin een verschil, hoe klein ook? En hoe blijf je dat kleine verschil aanvoelen als waardevol, als er intussen hele continenten op verspilzuchtige ramkoers zitten?
(c) Inaya photography
Als er een ding is waarvoor ik de VS dankbaar mag zijn, dan is het dat ze mij mijn eigen nietigheid nog eens heel duidelijk heeft gemaakt. Maar hand in hand met die nietigheid gaat de vraag om zingeving. Hoe blijf je bezield bezig, puur op vertrouwen?
Misschien is het een banale vraag. Ik twijfel er geen seconde aan dat duizenden voor mij ze al hebben gesteld. En mijn ziel, dat diepe, wijze stuk van mij dat fluistert en warmte geeft op de kilste momenten, is niet erg onder de indruk. Maar de kleine mens in mij kijkt naar de wanden van de mentale kuil waarin ik op dit moment rondjes draai en denkt: verdorie, dit is een taaie klus.
Op een aantal vlakken sta ik momenteel in mijn leven op een betere, sterkere en meer vervullende plek dan ooit tevoren. Op een paar andere heb ik soms het gevoel dat werkelijk niks er nog echt, écht toe doet. Het perspectief van waaruit ik ben gaan kijken – noem het Gaia – is zo ver verwijderd van mijn eigen, kleine, persoonlijke leventje dat het zelfs niet uit lijkt te maken of ik er ben. Dat maakt me niet per se moedeloos. Het stelt mij alleen voor een uitdaging. Hoe leef je een zinvol leven als het niet uitmaakt wat je doet? Hoe veranker je je, in wat dan ook, om te groeien? En waar groei je dan naartoe?
Ik heb het antwoord nog niet. Dat geeft niet. Niet elke vraag hoeft onmiddellijk beantwoord te worden. Maar ik zou het wel fijn vinden mochten de randen van die kuil een beetje willen wijken. Het is nogal donker hier beneden, en het is niet mijn gewoonte om in het donker te blijven kniezen. Ik wil weer naar boven, waar de thermiek speelt met wat glinsterend waait op de wind.
Het is avond, hier in de VS, en ik voel mij nogal eenzaam.
Van reisblogs is nog niet zo veel terecht gekomen voorlopig, maar ik heb besloten het mij niet aan te trekken. Verhalen kun je altijd later nog inhalen. En ik heb al een hele tijd het het gevoel dat ik eigenlijk niet zoveel te vertellen heb. Sterker nog, ik voel me een beetje vreemd. Ontworteld. Verplaatst, zonder de mogelijkheid om hier te wortelen. Als een afgeknipte veldbloem.
Mijn gevoel van ontworteling heeft verschillende oorzaken.
(c) Inaya photography
Vervreemding zit er zeker voor iets tussen. In dit land herken ik niets van de lokale fauna, op de herten na die in Keene, waar we de tweede week van ons verblijf logeren, zelfs tot bij het huis durven naderen. De vogelgeluiden zijn me vreemd en de roofvogels in deze luchten zijn schaars. Ik ben er wel al in geslaagd gieren te spotten, al wist ik op het moment zelf niet dat ze dat waren.
De Amerikaanse cultuur is een tweede factor, maar die verdient in feite een heel eigen blog (en ik weet niet of ik daar veel zin in heb).
Een derde facet, dat mij nu veel sterker opvalt dan het ooit deed tijdens eerdere bezoeken, is het tijdsverschil. Verbondenheid met mensen is belangrijk voor mij. Dat is altijd zo geweest, hoewel ik het als jongvolwassene nog niet zo goed besefte. In die zin hebben de sociale media van deze tijd mij een geschenk gebracht: hoewel er niks op kan tegen een goed, diep gesprek van mens tot mens, hebben die webtoepassingen de wereld op een aantal vlakken toch ook dichterbij gebracht.
Ik merk nu dat ik verankerd ben in mijn tijdzone. Of beter: dat ik een gemis voel als dat niet zo is. Want als ik iets post/deel/schrijf/inspreek, dan weet ik dat ik vanaf een uur of vier in de namiddag niet veel respons meer hoef te verwachten. Dan gaan de mensen met wie ik normaal verbonden ben immers naar bed. Het levert leuke ochtenden op, zoveel is zeker: een heleboel reacties en vormen van contact tegelijk. Maar mijn avonden zijn eenzamer.
Ik neem de eenzame uren voor lief. Ik ben dankbaar om het geschenk dat ze mij brengen: het bewustzijn dat een deel van mijn verbondenheid zich heel bewust ‘in real time’ afspeelt. Dat ik wortels nodig heb op de plek waar ik mij bevind, om mij te verbinden met het landschap én de mensen. Dat mij dat hier, aan de andere kant van de Atlantische Oceaan, niet echt zal lukken. Dat dat niet erg is. En dat het een van de redenen zal zijn waarom ik blij zal zijn om aan het einde van deze vakantie terug te keren naar huis: om mijn wortels te voelen, en het netwerk waartoe ze behoren, op meer dan één manier.
“Wat wil je later worden?” Aan een vijfjarige vragen we het met vertedering, aan een twaalfjarige met mogelijke schoolkeuzes in het achterhoofd. In het geval van een adolescent stellen we de vraag met oprechte interesse en in de hoop op een interessant antwoord.
We bedoelen het goed, maar eigenlijk zetten we kinderen van in het begin op het verkeerde been. We weten zelf niet beter, natuurlijk. We willen hen het gevoel geven dat ze vrij zijn om te doen wat ze willen en niet verplicht zijn, om wat voor reden dan ook, in de voetsporen van hun ouders te treden.
Maar de vraag heeft ook iets van een valstrik. Ze lokt zelden meer uit dan wensdromen (prinses, brandweerman) of door de samenleving naar voren geschoven streefdoelen (rijk zijn, beroemd worden). Tegen dat de vraag de adolescentie bereikt, wordt ze bijna altijd beantwoord met ofwel een beredeneerde keuze waarvan de jongere vermoedt dat ze hem professioneel vooruit zal helpen ofwel, steeds vaker, met niets meer dan een geërgerde, schouderophalende zucht (‘weet ik veel’).
Ik ben met mijn gezin in het noordoosten van de VS, waar we familie bezoeken. Onze eerste stop is het Amerikaanse gastgezin waar mijn man op zijn achttiende een heel jaar woonde. Mom en Dad zijn nog altijd écht moeder en vader. We zijn er (schoon)kind aan huis. Dad leert Sobran papieren vliegtuigjes plooien en gaat met zoon en kleinzoon op fietstocht, Mom zorgt voor ons als haar eigen kroost.
Het is een gesprek over dat tweede antwoord (‘weet ik veel’), in een stampvol restaurantje met uitzicht over de oceaan, met fantastisch eten voor onze neus en het gekletter van borden en de commando’s van het personeel op de achtergrond, dat mij plotseling een inzicht brengt. Want we klagen wat af over onze jongeren, de jeugd ‘van tegenwoordig’, van wie we zeggen dat ze niks meer kunnen, zich nergens meer voor willen inzetten. We maken ons zorgen om hen, als we zien hoeveel uren ze aan een of ander scherm gekluisterd zitten en weinig meer doen dan spelen en chatten, en geen oog lijken hebben voor de noden of geneugten van het echte leven. Ze weten niet wat ze met hun leven aanmoeten, zucht Mom.
Eigenlijk is het niet echt eerlijk van ons om van onze kinderen een zinnig antwoord te verwachten. Hoe moet een puber die dagelijks om de oren geslagen wordt met overvloed, quick wins, consumptiecultuur en the survival of the sexiest nu in godsnaam weten wat hij zou willen gaan doen, écht zou willen gaan doen, met zijn leven?
Daar heb je een gevoel van motivatie voor nodig, om te beginnen. De verwezenlijkingen van de voorgaande generaties zijn in dat opzicht vaak geen cadeau voor onze kinderen. Als zelfs de sterren al binnen handbereik liggen, waar kunnen zij dan in ’s hemelsnaam nog naar streven? Het zou ons niet mogen verbazen dat onze jongeren zich terugplooien op comfort of genot, en al helemaal niet omdat we hen geen beter alternatief weten te bieden.
Net zoals we kinderen stap voor stap moeten leren om op een sociaal wenselijke manier om te gaan met andere mensen, is het onze taak als ouder om hen te begeleiden in de ontdekkingstocht naar zichzelf en wat hun diepere zingeving in het leven kan zijn. Want in tegenstelling tot wat we, eens zelf volwassen, lijken te denken, kom je daar als kind echt niet zomaar achter. Zonder die ene grootouder, ouderfiguur, leerkracht, die in ons geloofde en op het juiste moment de juiste dingen zei, waren ook wij waarschijnlijk niet geworden wie we nu zijn.
En dat is in het beste geval. Want laten we eerlijk zijn, velen van ons weten tot op vandaag eigenlijk óók nog niet wat we eigenlijk willen of gewild hadden. We hebben het ons redelijk goed naar de zin gemaakt in het leven dat we hebben, een beetje zoals een kind zich verschanst in een speelgoedkasteel, en doet alsof de zandgebakjes echt voedsel zijn.
Home @ Dartmouth, USA
De bezorgdheid om onze jongeren kan ons zelf ook een stevige spiegel voorhouden. Want de diepere zingeving van iemands leven ligt lang niet altijd in de job die we uitoefenen – wat we ‘geworden’ zijn, dus. Integendeel, meer dan ooit zijn volwassenen in de westerse wereld zelf op zoek naar betekenis in hun leven. We beginnen steeds meer te beseffen dat we onszelf hebben vastgereden in het najagen van puur materieel comfort.
Waar we behoefte aan hebben, is werkelijke, diepere zingeving, zoals die te vinden is in menselijke verbondenheid, of in en het gevoel iets voor de wereld te kunnen betekenen, op een fundamenteel niveau, hoe klein ook. Want er bestaat een punt waarop wat ons hart verlangt en wat de wereld nodig heeft elkaar vinden, een van de ontelbare snijpunten van de kaleidoskoop die het leven is.
Ook al worstelen we als volwassene zelf misschien nog met de antwoorden, wat mij betreft is dat wel het pad waarop we onze kinderen moeten helpen om de eerste stappen te zetten. Vragen aan het kind wat het wil worden, leidt niet tot een beter zelfinzicht. Het creëert zowel bij ouder als kind alleen verwachtingen, wensdromen of schuldgevoel, hoe sympathiek verpakt ook.
Een juistere vraag om te stellen, zodra een kind rijp genoeg is om daarover na te denken (of misschien beter zelfs: erover te voelen), is: wat wil jij graag betekenen in de wereld? Wat is het unieke talent waarmee je in de wereld een verschil kan maken?
Dat hoeft niets groots te zijn, en het antwoord kan op het eerste zicht schijnbaar onbeduidend lijken. Het vraagt ook van ons als volwassenen een mentale ommezwaai: je kunt niet meteen een carrière bedenken die voortvloeit uit ‘voor mijn hondje zorgen’, ‘met mijn vriendjes spelen’ of ‘een mooie tekening maken’. Maar eigenlijk is dat precies waar alles wél begint. Want in die onschuldige antwoorden liggen veel diepere waarden verscholen, die wijzen op talenten of bijzondere gaven: zorgzaamheid, sociale vaardigheid, artistieke of esthetische creativiteit.
Als we kinderen durven vragen naar wat zij zelf aanvoelen als bijzondere gave die ze aan de wereld kunnen schenken, en op wat voor manier zij, gewoon door zichzelf te zijn, misschien wel een verschil kunnen maken, dan helpen we hen vooruit op meer dan één manier. We helpen hen in contact komen met zichzelf, en met de dingen waar ze goed in zijn. We helpen hen begrijpen dat iedereen een eigen unieke plaats heeft, waarin elk talent een verschil kan maken. En vooral: we vragen hen niet om een rol in te vullen die wij als ouders of samenleving voor hen voorgekauwd hebben. We geven hen de opening om te luisteren naar de stem van hun hart en ziel. Ze hoeven helemaal niemand te ‘worden’, behalve wie ze diep vanbinnen al lang zijn.
En wie weet weet, als wij hen durven vragen wie zij zijn, kunnen we in de spiegel die zij ons voorhouden ook een stukje zien van wie wij al die tijd al waren – ongeacht wat we denken geworden te zijn.
Bekroond kinderboekenschrijver Ted van Lieshout citeerde Buwalda’s uitspraak in zijn blog, en ik dacht: wablieft? De column van Buwalda ging over het oprichten van Bookaroo, een alternatieve praktijk van online boekenverkoop waar boekhandels wél van profiteren en een initiatief dat ik toejuich. Maar hij nam eerst een onverwachte en inhoudelijk weinig terzake doende bocht om een sneer uit te delen aan de jeugdliteratuur. Dit was de bewuste uitspraak die Van Lieshout met verwondering citeerde:
“Ik lees nooit kinderboeken, ik hoef hopelijk niet uit te leggen waarom, en ik wantrouw volwassenen die wel kinderboeken lezen.”
Jawel, schreef van Lieshout, leg het me alsjeblieft uit, want ik heb geen flauw idee wat je bedoelt. Hij presenteerde een mooie lijst van mensen (ouders, grootouders, docenten, bibliothecarissen, kinderboekenschrijvers zelf) die kinderboeken lezen uit liefde of uit professionaliteit.
Maar Van Lieshout bleef nog beleefd, minzaam zelfs, door de tweede schofferende uitspraak van Buwalda links te laten liggen. Die ging immers nog een stapje verder, een alinea lager:
“Ik ben zelfs van mening dat kinderboeken geschreven moeten worden door kinderen. Mensen als Roald Dahl en Bart Moeyaert spelen vals — dat vind ik ervan. Wat is er mooier dan een trotse kleuter met een Gouden Griffel? Niets toch?”
Dat was het moment waarop ik naar mijn computer stapte met mijn eerste kop ochtendkoffie. Het ontbijt moest maar even wachten, de andere punten op mijn lange takenlijst ook. Dit is wat ik Peter Buwalda wil antwoorden:
Beste meneer Buwalda,
U leest nooit kinderboeken. Dat is uw goed recht. U zegt er in één adem bij dat u volwassenen die dat wel doen wantrouwt, en u weigert erbij te zeggen waarom. Dat is grof. Of misschien bedoelt u het grappig, dat kan ook. Maar ik beken dat ik uw schrijfstijl niet goed genoeg ken om dat te kunnen beoordelen. Ik las uw boeken (nog) niet. Ik ken u als schrijver wel van naam, maar ik ben niet vertrouwd met uw werk. Dat kunt u mij aanwrijven, maar er is in deze wereld zoveel moois en interessants te lezen dat een mens onmogelijk het werk van elke auteur goed kan kennen. Na uw uitspraken van 27 juni weet ik ook niet of ik nog veel zin heb in dat van u.
Ik ben een van die volwassenen die nog kinderboeken lezen. Met veel liefde en plezier. En zelfs een die ze – oh huiver! – schrijft. Maar dat is niet waarom ik deze reactie naar u neerpen bij mijn ochtendkoffie. Ik ben niet, mocht u dat soms denken, op mijn persoonlijk tenen getrapt. Mijn huid is veel dikker dan dat, geloof me.
Wat maakt dat ik reageer, is dat u met uw uitspraken een heel segment collega’s en een enorme basis aan lezers behandelt met dedain dat doet denken aan dat van Donald Trump als hij gedegen journalistiek weg wimpelt als fake news.
Het is een straffe vergelijking, ik weet het. Niet elk kinderboek kan de vergelijking met onderzoeksjournalistiek doorstaan (daarover zo meteen meer). En u bent vast veel intelligenter dan Donald Trump. Of dat mag ik toch hopen. Maar daarom is het des te schrijnender om u zo’n ongefundeerde uitspraken te horen doen.
Ik merk twee dingen op uit de voorbeelden die u aanhaalt om kinderboeken en hun makers te schofferen: u pikt er een aantal grote namen uit, met werk dat heel goed verdiend (heeft) (J.K. Rowling, Roald Dahl), of iemand die onlangs heel erg in de belangstelling mocht staan (Bart Moeyaert). Dat ruikt naar jaloezie. Maar ik geef u het voordeel van de twijfel, en ik wil inhoudelijk antwoorden op wat u uit uw nek kletst.
Ik ga beginnen met u voor een stukje tegemoet te komen. Niet elk kinderboek is een literair pareltje. Maar dat is ook niet nodig, en daarin verschillen kinderboeken niet van boeken voor volwassenen. Een goede en gezonde mix komt elk ecosysteem ten goede. Wie beweert alleen maar in vier-sterrenrestaurants te dineren, vind ik bepaald niet sympathieker of betrouwbaarder dan wie toegeeft dat hij ook al eens een frietje gaat steken om de hoek. Integendeel.
Dat gezegd zijnde, de kinder- en jeugdliteratuur kan een aantal sublieme boeken voorleggen, parels van het woord (en vaak ook het beeld!) die het verdienen om door mensen van alle leeftijden gelezen te worden, en te blijven gelezen worden. Echt goede literatuur heeft wat mij betreft een ondergrens, maar geen bovengrens. De beste boeken voor kinderen bieden ook volwassenen nog altijd inhoudelijk en esthetisch plezier en ontroering, omdat ze zo verdomd goed geschreven zijn en op zo’n subtiele manier zoveel meer tussen cover en achterplat steken dan alleen maar een makkelijk verhaaltje.
Uit de paar namen die u noemt, leid ik ook een zekere huiver van fantasie af. U maakt ze in een paar zinnen belachelijk, voornamelijk door te spotten met namen van personages (dat lijkt nogal op kinderen pesten om hun uiterlijk, maar dat terzijde). In tegenstelling tot wat u lijkt te denken, is fantasie een van de belangrijkste dingen die we kinderen kunnen bieden. In fantasie zit creativiteit, hoop, warmte, en het geloof dat we dingen kunnen veranderen als we er de moed voor hebben… Allemaal eigenschappen waarvan de zogenaamde volwassenen in de wereld van vandaag niet bepaald te veel hebben. En fantasie hoeft lang niet altijd te komen in de sprookjesachtige vorm van tovenaars of reuzen. Het is subtiliteit en fijngevoeligheid, een open blik op de wereld, het omgekeerde van cynisme. Mensen zonder fantasie zijn enge wezens.
Uw sneer naar vals spelende schrijvers van kinderboeken is in het licht van de recente ALMA zacht gezegd opmerkelijk te noemen, en uw uitspraak dat kinderboeken moeten geschreven worden door kinderen, zou hilarisch zijn als ze niet zo intriest was. We blijven even bij de culinaire metafoor: boeken leren lezen is niet zo verschillend van goed en gezond leren eten. Verschillende smaken leren kennen, proeven van onbekende dingen, goesting krijgen voor het leven, letterlijk. Als we uw redenering volgen, moeten we kinderen in de keuken zetten om voor hun leeftijdsgenoten te koken. De stompzinnigheid daarvan is meteen duidelijk. Zelfs kinderen het menu laten bepalen (voor zichzelf of voor andere kinderen) zou leiden tot scenario’s met alleen maar spaghetti of friet of snoep op het menu.
Nee, meneer Buwalda, kinderboeken moeten geschreven worden door volwassenen die weten wat er nog meer in de wereld te vinden is dan friet en snoep, door schrijvers die geen minachting hebben voor jonge, groeiende mensen en hun leerprocessen, schrijvers die ervan genieten om de grenzeloze schoonheid van geuren, kleuren en smaken te delen en zo hele werelden te laten opengaan in de hoofden en harten van kinderen. Want kinderen worden ook volwassen, en helpen als volwassenen onze wereld mee bouwen. Op wat voor dieet zou u ze graag zien groot worden?
Kinderboeken maken is een lastige stiel, ondergewaardeerd en onderbetaald. We doen het met hart en ziel, en iedereen die er ook maar een heel klein beetje van af weet – waaronder al die volwassenen voor wie u uw neus optrekt – beseft hoe waardevol ons werk is. Blijkbaar vergeten sommige mensen, zelfs schrijvers zoals u, dat zodra ze volwassen worden.
Of bent u het misschien eens met juffrouw Bulstronk, die beweerde dat zij nooit een kind geweest was? We weten wat voor sympathieke figuur dát was. Tenminste, als we onze kinderboekenklassiekers kennen.
Wel tot in de tuin, zover waagde ze zich nog. Dan zat ze op warme dagen ’s morgens aan de terrastafel jonge boontjes te doppen. En na de middag in de schaduw van het treurberkje, op de bank in het meest windstille hoekje, met een sjaaltje om haar hoofd (tegen ‘de tocht’) en breide ze, of verstelde ze, las een tijdschrift of babbelde met ons.
Ik heb me als kind nooit afgevraagd waarom mijn oma zelden verder kwam dan de voordeur. Ze ging wel met ons mee oudejaar vieren bij mijn oom (haar zoon), en voor familiefeesten of communies ging ze mee op restaurant, piekfijn uitgedost. Maar verder speelde haar leven zich af binnen de muren van haar huis en tuin. Ze verliet letterlijk de grond van mijn ouderlijk huis niet. Zelfs de boodschappen werden gedaan door mijn grootvader, of door ons.
(c) Inaya photography
Ik stelde mij daar als kind geen vragen bij. Oma was gewoon zo, en haar teruggetrokkenheid hoorde even hard bij haar als haar lange, opgestoken grijze haren, of het feit dat ze altijd broeken droeg – ongewoon voor iemand van haar generatie, maar alweer iets dat ik als kind nooit in vraag stelde.
Waarschijnlijk kwam dat voor een stuk omdat er met oma goed te praten viel. Ze was een gevoelige, belezen vrouw. Ze hield van opera en cultuur. Mijn grootouders waren ook gastvrij: vrienden van mijn moeder en mijn oom waren welkom, later ook bevriende koppels van mijn ouders, de vriendinnetjes van mij en mijn zus… Ik heb nooit het gevoel gehad dat ik opgroeide in een kooi, of in een bewaakte burcht. De deuren stonden open. Alleen liep mijn grootmoeder er nooit doorheen.
Ik lijk op haar, geloof ik. Zij zag dat zelf als eerste. Als mijn moeder iets van me wilde waar ik moeite mee had, zei mijn oma wel eens: “Laat dat kind, ik begrijp haar.” Ik geloof dat ze hoogsensitief en bijzonder fijngevoelig was, een innerlijke wereld had om in te ontsnappen, en nood had aan de schoonheid die ze om zich heen, in haar eigen nest, creëerde.
De laatste maanden betrap ik mezelf op iets wat me verbaast: ik heb steeds minder zin om naar buiten te gaan. Een klein beetje minder zin maar, gelukkig. Ik heb wél nog alle goesting om vrienden op te zoeken, in mijn lievelingsstad te gaan flaneren of een reis te maken. Maar ik merk een groeiende tegenzin op bij mezelf voor veel van wat er zich buiten de grenzen van ons klein perceel afspeelt. Ik ben heel tevreden met mijn werk thuis, achter mijn scherm, en met al het groen in de tuin dat zich voor ons raam verdringt, zeker nu de zomer op zijn volst en vruchtbaarst is.
Op dagen dat ik geen leuke dingen gepland heb (zoals een uitstap met vrienden) betrap ik mezelf wel eens op een ‘oef, ik hoef niet naar buiten vandaag’ als er geen redenen zijn om het huis te verlaten, zoals noodzakelijke boodschappen doen, of zelfs mijn zoon uit school halen. Ik doe die dingen natuurlijk wel als ze moeten gedaan worden, maar ik merk, alweer, groeiende tegenzin.
Maak u geen zorgen, ik ben niet mensenschuw aan het worden. Ik vermoed dat die tegenzin met de dagelijkse wereld vooral te maken heeft met iets anders. Ik begreep het dankzij een woord dat ik vandaag voor het eerst las, en dat ik herkende met de opluchting van iemand die een diagnose krijgt die een symptoom beschrijft dat ze al heel lang voelde maar niet kon plaatsen.
Het woord was landschapspijn.
(c) Inaya photography
Met dank aan Dirk Draulans, bij wie ik het las, en die beweerde dat het zelfs een medische term was. Bij het googelen kwam ik vooral het gelijknamige boek van Jantien De Boer tegen, over de teloorgang van het Friese landschap dat plaats moet ruimen voor zielloze akkerbouw. Maar of het nu gaat over het verlies van biodiversiteit, of het verlies van schoonheid, zoals Draulans met oprechte droeve kwaadheid aanhaalt, wat mij betreft is landschapspijn iets wat ik voel zodra ik de deur van ons huis achter mij dicht sla en de groene wildernis van onze tuin verlaat.
Ik lijd in Vlaanderen bijna constant aan landschapspijn. Ik zie elke vorm van natuurlijk landschap ingedamd, afgestroopt, gemaaid, gekortwiekt. Ik zie negentig procent van de tuinen woestijnen van beton en klinkers of monoculturen van gras en buxus. Als ik mijn blik verleg naar de mensenwereld, zie ik de grauwe lelijkheid van slecht onderhouden straten, trottoirs en fietspaden afsteken tegen de megalomane bouwdrift van ontwerpers van luchtkastelen. Telkens wanneer ik buitenkom in dit stukje van de wereld dat mijn thuis zou moeten zijn, ben ik op een subtiele manier bijna constant in ademnood.
We zijn met te veel. Te veel volk op elkaar gepakt in dit kleine landje, en bij uitbreiding ook gewoon met veel te veel mensen op deze planeet. Het resultaat is in beide gevallen hetzelfde: we breiden ons territorium uit en vervuilen het, ten koste van wat ons voedt en in leven houdt. We doen dat op een kleine, schijnbaar onschuldige manier (zoveel onkruid, meneer, ik leg dan maar klinkers, dat is ‘properder’) of op grote schaal. Het maakt niet uit, we doen het wel. Telkens opnieuw. Telkens meer.
Ik geloof dat ik dankzij dat woord van Dirk Draulans mijn oma nog beter begrijp. Want al was de tuin van mijn ouderlijk huis geen groene wildernis (het had een terras en een met paadjes omzoomd gazon dat juist groot genoeg was voor een krap potje badminton), in de boorden groeiden wél veel verschillende planten, bomen en bloemen.
Ik kan mijn oma bij nader inzien geen ongelijk geven dat ze de schoonheid van haar smaakvol ingerichte woning en de rust van haar tuin niet wilde inruilen voor het geraas van de wereld. Dat ze verkoos bij haar Singer naaimachine te blijven, en bij haar treurberk, haar krieken- en mispelboom, haar geliefde rozen (Madame Heyland) en de seringen waar ze zo van hield, de bessenstruiken, de rode Japanse esdoorn en de oude varen, de overweldigende blauwe regen op de pergola, de rij populieren en de twee immense blauwe sparren achteraan in de tuin, waarvan de laagste takken als uitgespreide vingers over het grasveld reikten en die mijn zus en ik tijdens het schommelen, zo hoog als we konden, probeerden aan te raken.
(c) Inaya photography
Nee, ik kan haar geen ongelijk geven. Ik sta op het terras van mijn huis, onder de eikentakken die een paar twijgen kwijt zijn door de laatste harde storm, maar waar de familie koolmezen en zelfs de bonte spechten intussen weer zorgeloos komen eten van het voer dat we hangen.
Laat mij maar hier blijven, denk ik. In dit landschap.
Mijn generatie is kwetsbaar, besef ik, nu meer dan ooit.
Wij zijn de kinderen van de mei ’68-ers, opgevoed door ouders die het toppunt hebben meegemaakt van een samenleving die haar oude ketenen afgooide. The sky was the limit, en flower-power vrijheid-blijheid. Alles mocht, alles kon.
Wij zijn opgevoed met de idee dat jongens niet beter zijn dan meisjes, en dat je alles mag of kunt zijn wat je wilt. Wij zijn grootgebracht op melk en honing, tijdens een van de allerlangste periodes zonder oorlog in deze contreien. Ons werd op school geleerd dat het vanaf nu alleen nog maar beter zou gaan.
Evoluties rond vrouwenrechten, emancipatie voor LGBTQ en andere maatschappelijke veranderingen gaven ons hierin gelijk. De klimaatcrisis kwam roet in het eten gooien: de welvaart waarop de generatie van onze (groot)ouders hun imperium bouwde, bleek te gulzig. De ijsschots waarop we wonen, smelt onder onze voeten, en er zijn frustrerend weinig mensen die de ernst van de situatie willen inzien.
(c) Inaya photography
Even confronterend is het om te zien hoe een aantal oude spookbeelden van mannelijke suprematie, blank christendom en andere fossiele gedrochten op dit moment terug zijn van nooit weggeweest. Natuurlijk beseften we wel dat sommige oude ideeën hardnekkig kunnen zijn. Maar de reikwijdte ervan bezorgt me koude rillingen.
Het spel wordt slim gespeeld, door mannen die precies aanvoelen welke pijnpunten ze moeten bespelen om meer macht te verwerven. De rest van ons staat erbij en kijkt ernaar – in beate bewondering, of in groeiende vrees. Tegen de brute kracht van een knots is geen verfijnd, genuanceerd discours opgewassen.
We zijn niet sterker dan pluisjes, dacht ik, gevangen in het oude web van een spin, voor zolang het duurt. Een windvlaag, en we zijn weer weg.
Toen kwam de storm. En het was achteraf verbazend hoopvol om te zien hoe goed het web standhield. Met wat minder aangewaaid pluis, jazeker. Maar intact. En tegen volgende lente vliegen ook de zaadpluisjes weer in alle overvloed door de lucht.
Kwetsbare dingen zijn dan toch niet zo snel klein te krijgen, geloof ik.
“Hoe komt dat toch”, zucht mijn man aan de ontbijttafel, “dat zoveel mensen niet gewoon zien hoe mooi dit is? Ik zou niet zonder kunnen leven.”
(c) Inaya photography
Met ‘dit’ bedoelt hij de wirwar van eikentakken die zich uitstrekt tot bijna tegen ons eetkamerraam op de eerste verdieping. In de zomer heeft ons huis iets weg van een boomhut, omsloten door groen aan alle kanten. En ik deel zijn gevoel: ik zou ook niet zonder kunnen leven. Deze rijke groene wildernis die doorgaat voor tuin is precies wat ons verleidde om het (donkere, vochtige, slecht gebouwde) huis waarin we tot op vandaag wonen vijftien jaar geleden te kopen.
Wat mij intrigeert aan de vraag van mijn man is zijn met droefheid gekruide verbazing. Want ik vind die vraag eigenlijk helemaal niet zo moeilijk te beantwoorden. We houden niet alleen van wat we geleerd hebben (‘een strak gazon met alleen maar gras is mooi’), maar ook van wat we geleerd hebben om te zien.
Kunnen we dan niet allemaal zien? Hebben we dan niet allemaal ogen? Tuurlijk wel, maar daar gaat het niet om. Van alles wat via ons netvlies onze hersenen binnenkomt, filteren we immers een groot stuk weg. Bepaalde dingen vallen ons pas op, of merken we zelfs pas op, als we geléérd hebben ze te zien. En dat komt niet vanzelf.
(c) Inaya photography
Een groot deel van mijn liefde voor de natuur heb ik te danken aan mijn vader, die ons als kinderen ontelbare keren wees op zaken waar we anders onnadenkend aan voorbij gelopen waren: het spinnenweb, het zonlicht op de sneeuw, de zonsondergang, een wolk met een bizarre vorm, het silhouet van een indrukwekkende boom of een kasteelruïne op een heuveltop.
Want kijken, van in de prille kindertijd, gaat in de eerste plaats om aandacht. Pas als we onze aandacht ergens op richten, zien we het echt. Als we niet aangeleerd krijgen om ergens aandacht aan te besteden, dan zijn we er blind voor, ook al staat het bij wijze van spreken voor onze neus.
Beter leren kijken is soms een heuse openbaring.
(c) Inaya photography
Zo hield ik altijd al van de natuur, maar het was één groot groen decor van in elkaar lopende vormen en lijnen waar ik verder niet bij stilstond. Toen ik mezelf, geprikkeld door nieuwsgierigheid bij de aankoop van ons huis, leerde om boomsoorten te identificeren, kwam de natuur niet alleen veel gedetailleerder tot leven, het was alsof ik ze voor het eerst zag. En eigenlijk was dat ook zo, op het komische af. Want telkens wanneer ik weer een nieuwe boomsoort had leren herkennen, ontdekte ik die plots overal. Ineens sprongen exemplaren ervan me overal in het oog. Die hadden er natuurlijk altijd gestaan, ik had ze alleen niet gezien.
Hetzelfde gebeurde een paar jaar later toen ik me voor vogels ging interesseren. Ik ben verre van een ornitholoog, en vraag me niet om verschillende roofvogels uit elkaar te houden (ik noem alles ‘buizerd’ 😉 of ook wel ‘rapace’, dat mooie woord voor roofvogel in het Frans). Maar vroeger kon ik hooguit een merel of een roodborstje herkennen. Intussen ken ik het gezang van alle soorten die in onze tuin zitten, en kan ik van de meest voorkomende soorten aan de vleugelvorm of het vliegpatroon van een stipje in volle vlucht zeggen wat het is.
En kijken gaat verder dan het puur visuele. Er zit ook een sterke psychologische component in. Wat vind je mooi of lelijk? Wat vind je harmonieus of problematisch? Het hangt er maar van af hoe je er naar hebt leren kijken. Soms verkoopt het leven je een uppercut en kijk je sindsdien heel anders aan tegen iets wat je daarvoor dik oké vond (probeer maar eens langs de plek te rijden waar je ooit een ongeval had of waar je het uitmaakte met een lief; en wie één keer doodziek is van mosselen kan ze nadien doorgaans niet meer ‘zien’).
Maar ook alle belangrijke mensen in mijn leven hebben in niet geringe mate mijn kijk op de dingen mee beïnvloed. Mijn ouders legden uiteraard een fundamentele basis in hoe ik tegen het leven aankijk. Maar leerkrachten, vrienden, partners… brachten andere elementen aan, andere manieren om naar de dingen te kijken, letterlijk én figuurlijk. Soms gingen die zelfs regelrecht tegen mijn eerder verworven beeld in.
(c) Inaya photography
Het bijzonder intrigerende, labyrintische huis van mijn beste vriendin, volgestouwd met kunst en planten en bijzondere voorwerpen op de meest onverwachte plaatsen, leerde mij twintig jaar geleden anders kijken naar concepten als schoonheid of gezelligheid. Onze verschillen in karakter en standpunten rond opvoeding van kinderen leerden zowel mij als mijn man heel anders kijken naar wat kinderen nodig hebben en helpen ons nu enorm vooruit in hoe we samen onze zoon grootbrengen. Mijn zus staat met stip op één als het aankomt op mij goede ideeën of inzichten aanbieden die ik op het moment zelf maar half omarm, maar die nadien fenomenaal waardevol blijken te zijn en mij voor een stuk op mijn levenspad vooruit helpen (een Soul Circle organiseren, om er maar eentje te noemen). En hoewel ik op mijn eigen manier daar ook al lang mee bezig was, heeft mijn hechte Zaailing-samenwerking met Jurgen mij op zowat alle mogelijke manieren anders leren kijken naar planten, kunst, dieren en weerspiegelingen.
De voorbeelden zijn ontelbaar. Belangrijk hierin is dat ik weet dat mijn blik nooit ‘af’ is, mijn zicht nooit helemaal scherp. Hoe meer ik leer zien, hoe meer ik besef dat wat ik zie maar een heel klein stukje van de totaliteit is, en dat het in feite ook mijn benadering van de wereld weerspiegelt. Andere mensen zien heel andere werelden dan ik. De realiteit is onwaarschijnlijk rijk.
Leren kijken is een levenslang proces. Ik zet alvast mijn deel van de traditie voort door mijn zoon op elk geschikt moment te wijzen op planten en dieren, boomsoorten, vogels en schoonheid in al haar vormen, op motieven in verhalen, op de kracht van personages en symbolen, waar we ze ook tegenkomen. Wat hij daar later zelf nog aan toe zal voegen, dankzij de mensen die hij in zijn leven nog ontmoet, daar zal ik wellicht op mijn beurt weer van kunnen leren.
