“Pardon, mevrouw… We zagen dat u het woord ‘hooggevoelig’ ook gebruikte. En we wilden u vragen… Hoe dat was voor u? Want wij zijn zelf ook hooggevoelig, ziet u.”
Ze staan me aan te kijken met open gezichten en glanzende ogen. Twee jongens van een jaar of dertien, die samen hun moed bij elkaar geraapt hebben en na mijn lezing op mij af zijn gestapt.
Dit is de dia waarnaar ze verwezen.
Als schrijver heb je soms de neiging om een aantal motieven en thema’s te herhalen doorheen je werk. Ik heb genoeg literatuur bestudeerd om dat te weten. Toen ik mijn eigen boeken naar aanleiding van deze overzichtslezing tegen dat licht hield, merkte ik niet alleen dat ik daar (uiteraard) niet vrij van was, maar ook dat mijn verhalen tot op zekere hoogte mij geschreven hadden.
Ideeën die ik bijna twee decennia geleden aan het papier toevertrouwde, als fantasieën of wensdromen, zijn nu heel concreet aanwezig in mijn fysieke leven. Even slikken is dat, toch wel. Van ongeloof en dankbaarheid. Of hoe wat je schrijft profetisch kan zijn, zeg maar. (Ik had dat al eerder ondervonden in mijn dagboeken, maar dit was toch nog wel een straffer staaltje toekomstvoorspelling.)
Ik liet mijn verhaal beginnen bij de telepathische zielsverbondenheid tussen twee muzikanten in Als een spiegel. Ik toonde hoe plaatsen én mensen je kunnen raken en je leven overhoop kunnen gooien zoals gebeurt met de personages in Geheugen van Steen. Ik keek terug op de woede en wanhoop die aan de basis hadden gelegen van Sequoia en Yuma. Ik vertelde over het ontstaansverhaal van de Zaailingen en de zielsverbondenheid die daar bijhoort. Ik liet het achterste van mijn tong zien, zoals gewoonlijk. Wie zich helemaal blootgeeft, heeft doorgaans het minst te vrezen, dat bleek ook nu weer.
Want daar staan ze dus, na de lezing. Helemaal open, en stralend in hun enthousiasme en hun kwetsbaarheid. Of ik het ook was, hooggevoelig. En hoe dat dan voor mij was geweest. Plots besef ik: ik ben misschien wel hun eerste levende rolmodel. Die gedachte komt stevig binnen. Het maakt me bescheiden. Maar ook trots.
Dus vertel ik hen eerlijk over de bubbel waarin ik mijn kindertijd overleefd heb, en hoe vreselijk ik bepaalde dingen als jongere vond. Waar ik het moeilijk mee had, en wat ik heb geleerd. En dat het betert met ouder worden, dat je het met de jaren beter kunt hanteren, en dat de echte troeven dan pas naar voren komen.
(c) KV
Ze staan te knikken en te glunderen, allebei. Met een glimlach van oor tot oor en glinsterende, jonge ogen. Wat een vertrouwen, en een openheid. Ik word er heel erg dankbaar van.
Het waren drie intense maar geslaagde uren, daar op die dubbellezing in het Cultuurcentrum van een West-Vlaams stadje. Maar die laatste vijf minuten, dat is waar het die dag voor mij écht om heeft gedraaid.
Er is iets aan het veranderen. Of het een subtiele kalibratie is dan wel een aardverschuiving valt nog niet te zeggen. Persoonlijk mik ik op een kruising tussen de beide.
Het is een beetje zoals wat ik deze dagen aan het doen ben: een nieuw programma gebruiken om foto’s te bewerken. Je kende de basiskneepjes al, maar met dit nieuwe speelgoed komen er opeens een heleboel extra mogelijkheden in beeld. Kleuren worden meer uitgesproken, contrasten worden scherper. Je voelt de lokroep van iets wat belofte inhoudt. Je wil je erin verdiepen, er voluit voor gaan. Het voelt als water waarin je van nature thuishoort.
(c) KV – Eerste probeersel in slechte lichtomstandigheden… Met dank aan de gevleugelde gast die een paar seconden wilde blijven zitten…
Vinnen kweken, zo schreef ik het in Zaailing #48. Daar lijkt het wel op. En wie weet: misschien van de eerste keer ook kieuwen… In ieder geval: ik begin me voor te bereiden op leven in een andere habitat. Het is niet eens een volledig bewuste keuze. Een stuk van mij heeft al lang haar schoenen uitgetrokken en is het water in gelopen. Ik hoef alleen nog écht te duiken.
Ik ben vast niet de enige die de lokroep van nieuwe horizonten en nieuwe mogelijkheden hoort. Want de wereld staat op een kantelpunt. Van oud naar nieuw, van cynisch naar geëngagneerd, van business-as-usual naar hoop voor de toekomst.
Geen idee of hoop genoeg is. Maar het is zoveel beter dan wanhoop.
Confucius zei het al, eeuwen terug: ‘Het is beter om één kaars aan te steken dan te vloeken om het duister.’ Waar ik ook sta, ik zal ze blijven aansteken, die kaars.
En nu: op naar de toekomst. Het is de weg die voor ons ligt. Er is geen andere.
We treffen elkaar op de trein in elk seizoen. Als je lang genoeg reist, weet je wie op welk moment zal opstappen. Er schuilt een bijzondere poëzie in hoe vreemden langzaam ontdooien tot gezichten die je eerst herkent, vervolgens ook toeknikt. Soms ontstaat er een gesprek, tussen onbekenden die verheugd zijn elkaar terug te vinden.
Onze band wordt bepaald en beperkt door de tijdelijkheid van
waar we ons bevinden. Wat eindig is, is altijd intenser. En wij zijn hier,
gloeiende spatjes licht in het duister van een reis met onbekende bestemming,
een menselijk schakelbord van knipperende verbindingen, kort en ongrijpbaar.
De trein rijdt een station binnen. We schorten het gesprek
op, nemen efficiënt afscheid. De vreemdelingen verlaten ons leven, wij
verdwijnen uit dat van hen. We laten geen sporen, we reiken elkaar geen houvast.
Wat oplicht tussen passanten, is per definitie van voorbijgaande aard.
Tussen ons niet meer dan een draad die blijft zinderen in de ruimte, een halve zin, een onafgemaakte gedachte. Maar klaar om weer op te pikken. Bij de volgende passage.
ZAAILINGEN is een project van schrijfster Kirstin Vanlierde en tekenaar Jurgen Walschot. Zaailingen zijn creatieve scheuten. Zij schrijft bij de beelden, hij tekent bij de tekst.
Soms komen we spoken tussen de lagen van ons eigen leven. Want de tijd reist zelden in rechte lijn, als een strak spoor dat ons veilig vervoert van verleden naar toekomst.
Gesteente plooit onder aanhoudende druk, muren verzakken, pleister vergeelt. Herinneringen waaien door de kieren en tochtgaten weer naar binnen. Ergens
klinkt een kinderstem, slaat een deur. Het licht draagt de geur van verbleekte beelden en vrieskou.
Ook wanneer we vooruitgaan, keren we op onze passen terug. We tekenen de contouren van onze verlangens op telkens weer andere wanden.
Ter hoogte van ons hart dragen we een barst – onze dierbaarste geest. We zetten plamuur aan in dikke lagen, en hopen dat niemand de littekens leest.
ZAAILINGEN is een project van schrijfster Kirstin Vanlierde en tekenaar Jurgen Walschot. Zaailingen zijn creatieve scheuten. Zij schrijft bij de beelden, hij tekent bij de tekst.
We kennen ze wel: de ‘challenges’ op sociale media die je uitdagen om een reeks boekcovers te posten, of zwart-witfoto’s uit je dagelijks leven, of wat voor reeks beelden dan ook. De typische omschrijving gaat als volgt: geen titels, geen commentaren, geen verhalen. Alleen het beeld.
Ik kreeg zo’n uitnodiging van een illustrator die ik ken en waardeer: tien dagen elke dag een beeld van de meesterwerken uit de beeldende kunsten (schilderijen, tekeningen, beeldhouwwerk, fotografie…) die voor jou iets betekenen. En ja hoor: alleen het beeld, graag, geen commentaar of achtergrondverhaal.
Ik aarzelde. Kon ik genoeg voorbeelden van beeldende kunst bij elkaar schrapen die mij werkelijk – en diep – geraakt hadden? En waarom mocht ik andere mensen dan niet vertellen waaróm precies?
Ik heb nogal de neiging om dingen uit te leggen. (Nu beginnen er vast een aantal mensen te lachen.) Tja, het is gewoon zo. Zo schrijf ik, praat ik en leef ik. Ik durf er wellicht soms in overdrijven. (Nu zitten ze te knikken, wedden?) Maar wat had je gedacht, met de genen van een leerkracht, derde generatie in rechte lijn? Het is gewoon hoe ik in elkaar zit. Als ik de posts van kennissen die aan gelijkaardige ‘challenges’ deelnamen, zie verschijnen op mijn tijdlijn, heb ik altijd weer dezelfde reflex: ‘Dit betekent vast iets voor jou. Maar ik heb geen idee wat, dus hoe kan dit nu een verrijkende ervaring worden voor mij?’
De verhalen van anderen kunnen je afleiden van je persoonlijke ervaring, wierp een vriendin op. Ik geef toe dat dat kan kloppen, en zeker in het geval van beeldende kunst wilde ik het argument wel volgen. Tot op zekere hoogte.
Daarom heb ik besloten om deze blog te schrijven – een lange, sorry – die de beide benaderingen combineert.
Hieronder plak ik de tien beelden die ik in de Facebook challenge deelde, zonder commentaar. Als de visuele stimulans alles is wat je wil, zonder mijn persoonlijke mijmeringen erbij: alsjeblieft. Geniet ervan! En stop dan met lezen. Want dááronder plak ik ze nog eens, een voor een, met een tipje van de sluier waarom ik ze uitkoos.
Beeldende kunst: een persoonlijke reis in tien stappen
Mijn diepste wortels
Ik koester een diepe liefde voor onze prehistorische voorouders, al van sinds ik als kind de grotten van Furfooz (bij Dinant, België) bezocht. Op de wanden van de spelonken daar staan weliswaar geen kunstwerken geschilderd, maar de geesten van de bewoners zijn er nog bijzonder aanwezig. En ze hebben mij nooit meer verlaten. Van de adembenemende kunst in Chauvet of Peche-Merle, gekoesterd in boeken of bezocht in het echte leven, tot het zinderende lied dat ik mocht zingen in Niaux, onder dezelfde gewelven waar ooit werd gedanst met de trance van trommels en het flakkerende licht van de vuren, terwijl de geesten toekeken vanaf de wanden: prehistorische kunst is een van mijn diepste wortels, mijn oudste liefdes. We kunnen nooit dichter komen bij het kloppende hart van wie we als mens ooit waren, dan daar.
Muurschilderingen uit de grot van Chauvet
Een verhaal kiezen
Ik hou van het duister. Misschien precies omdat zoveel andere mensen van het licht houden. Ik ben ervan overtuigd dat het duister schatten bevat, beangstigend misschien, maar van levensbelang. Ik was een aanhanger van Jung voor ik wist dat hij bestond.
Een heel bijzondere figuur in het dynamische en zeer fragiele evenwicht tussen licht en donker, gekoesterd en bespuwd, geliefd en gevreesd, is de figuur van de Egyptische god Seth/Set. Hij is een figuur die de woestheid van de woestijn, de (on)vruchtbaarheid en de chaos symboliseerde. Waar Horus (de Oudere) de dag was, was hij de nacht. Samen voerden ze een dans uit die geen van beide kon of moest winnen, en die de wereld in evenwicht hield. Tot de verhalen herschreven werden en er een Goed en Kwaad moesten zijn.
Verhalen zijn relatief. En in dit verhaal kies is de kant van het Duister.
Seth en Horus zalven Ramses II (Tempel van Abbu Simbel)
Ademruimte
Nog een diepe aantrekkingskracht: alles wat Keltisch, Scandinavisch, Viking of oud Anglo-Saksisch is. Mocht reïncarnatie echt bestaan, dan kom ik waarschijnlijk daar vandaan. Iets in mij krijgt meer ruimte om te ademen als ik me verdiep in die oude noor(d)se culturen. De complexe schoonheid van hun kunst blijft mij fascineren. En ruim tien jaar geleden kocht ik voor de eerste keer een gebonden schrift uit de Paper Blanks-reeks, omdat ik het zo ongelooflijk mooi vond. Ik wist nog niet waar ik het voor wilde gebruiken. Al snel bleek het dienst te gaan doen als een soort spiritueel dagboek, dat in de loop van de tijd evolueerde tot een volwaardig, persoonlijk dagboek. Intussen schrijf ik niet meer per se in schriften van de Paper-Blanks reeks, maar mijn dagboek is een essentieel onderdeel van mijn dagelijks leven geworden. En deze beelden vormden de start.
The book of Kells
Van dichten comt mi cleine bate…
Een prachtig geïllustreerde versie van het middeleeuwse Beatrijs-manuscipt, dat het verhaal vertelt van een vrouw die het klooster verlaat om bij haar geliefde te zijn, maar er vele jaren later toch berouwvol naar terugkeert. Haar afwezigheid is evenwel nooit opgemerkt, want de Maagd Maria, tot wie ze trouw is blijven bidden, heeft al die tijd haar plaats ingenomen.
De anonieme dichter van de tekst begint dit bijzonder mooie verhaal met een vers dat een klassieker geworden is in de Nederlandse literatuur:
Van dichten comt mi cleine bate. Die liede raden mi dat ict late Ende minen sin niet en vertare. Maer om die doghet van hare Die moeder ende maghetes bleven, Hebbic een scone mieracle op heven, Die god sonder twivel toghede Mariën teren, diene soghede.
(Van dichten heb ik weinig profijt en de mensen raden mij aan dat ik het laat voor wat het is en er mijn energie niet aan verspil. Maar om de deugdzaamheid van zij die moeder is én maagd bleef heb ik een mirakelstuk geschreven, dat God zonder twijfel goedkeurt om Maria te eren, die hem als kind voedde.)
In deze middeleeuwse klassieker reiken buitengewone beeldende kunst en grote literatuur elkaar de hand.
Aanhef Beatrijs manuscript
Overgave
De schoonheid van pijn, liefde, verlies, verdriet, wanhoop en menselijke intimiteit, dat alles ligt naar mijn gevoel te lezen in het statige en waardige gezicht van de pieta zoals Michelangelo ze sculpteerde. Daarmee wil ik niet zeggen dat verdriet er altijd zo uitziet, een vrede die geen tranen meer nodig heeft. Een geliefde verliezen kan een helse trip zijn naar de bodem van de donkerste put en je hart uit je lijf rukken tijdens de afdaling. Maar het hoeft niet de enige weg te zijn. Er schuilt een onaardse schoonheid in totale overgave. Na het diepste verdriet is er ruimte voor diepe rust. Als adolescent heb ik mijn amateuristische tekenkunsten nog gescherpt aan het portret van deze Maria. Mijn model was een zwart-wit foto die wel iets weg had van die hieronder.
Pieta by Michelangelo
Frédéric Chopin
Als adolescent was ik een beetje verliefd op dit brute, getormenteerde gezicht. Mijn verbondenheid met muziek en mijn fascinatie voor de diepere lagen van de menselijke persoonlijkheid kwamen samen in dit schilderij. Weinig of geen portretten hebben op mij een vergelijkbaar diepe en blijvende indruk gemaakt als dit. Het is de enige beeltenis van Chopin die hem lijkt te portretteren als een echt mens, eerder dan als een beheerste wassen beeltenis. De psychologische diepte van dit schilderij en de nauwelijks verholen innerlijke strijd die op het gezicht van de pianist-componist te lezen liggen, laten dit beeld ver uitstijgen boven al zijn tijdgenoten. Dit is het gezicht dat zich ophield in mijn achterhoofd toen ik mijn debuutroman Als een spiegel schreef, waarin ik twee muzikanten opvoerde als hoofdpersonages. Toen ik Tureck creëerde, de blinde pianist achtervolgd door de spoken uit zijn verleden, was dit de man die ik in gedachten voor me zag.
Portrait of Frédéric Chopin by Eugène Delacroix
Verdrinken in kleuren
Misschien zijn de impressionisten makkelijke kunst. In elk geval: makkelijk om van te houden, behaaglijk om naar te kijken. Ze staan op iets te veel wandkalenders en goedkope reproducties. Ik laat het niet aan mijn hart komen. Dit is kleurenpracht in lagen, om je helemaal in vol te zuigen en in te verdrinken. Ook dit beeld diende ooit als inspiratie voor creatieve experimenten met pastelkrijt.
Ik ben niet zo vertrouwd met hedendaagse kunst. Maar ik ben zeer blij dat ik deze tentoonstelling ooit zelf kon gaan zien. Mijn vrienden en ik gingen er speciaal voor naar Parijs, bijna twintig jaar geleden. Rothko’s kunst eer bewijzen, is jezelf toestaan om opgeslokt te worden door wat hij op doek heeft gezet. Toeschouwers doen dat soms op eigen risico. En dat kun je niet uitleggen. De ervaring is zintuiglijk, en totaal, en sommigen zullen zeggen: religieus.
Ze is een van Amerika’s meest sublieme fotografen. Sally Mann verstaat de kunst om tegelijk te verbergen, te tonen en te suggereren. Elk van haar beelden is een verhaal waarvan ik voel dat ik het begrijp, maar net niet helemaal. Haar kunst vertelt over verborgen waarheden, met nog donkerder schaduwen daaronder, en de meedogenloze zoektocht naar het perfecte beeld. Ik viel voor haar zowel als fotografe als als schrijfster tijdens het lezen van haar autobiografische boek en tevens familiekroniek Hold still. Haar pen is even scherp als haar oog, en dat is geen overdrijving uit bewondering. Ze is een onwaarschijnlijk goeie schrijfster. Kijk dus niet alleen naar haar beelden. Lees haar ook.
Gregory Colbert is een fotograaf die alle menselijke parameters uitdaagt bij het portretteren van de relatie tussen mens en dier. Zijn fotografie is poëzie en meditatie tegelijk. Met een sjamanistische gratie en diepgang schiet hij adembenemende beelden van wilde dieren en mensen in onwaarschijnlijke interactie. Als ik zijn werk zie, wil ik niet op de plek zijn waar het plaatsvindt. Ik wil het moment zijn, het beeld zelf.
Bedankt om helemaal tot hier door te lezen. Als een extraatje en een persoonlijk eerbetoon, heb ik besloten om nog twee beelden toe te voegen hieronder. Ze maakten geen deel uit van de Facebook challenge. Dat was ook niet nodig.
De mooiste en meest inspirerende werken uit de kunstgeschiedenis… Dat is zo’n breed canvas, die kunstgeschiedenis, dat het gewoon niet mogelijk is om alles te kennen of alle kunstenaars die je op een of andere manier ooit geraakt hebben eer aan te doen. Ik zou een hele challenge kunnen vullen met illustratoren van kinderboeken, of met schilders, of fotografen, of wat voor kunstvorm dan ook.
In plaats daarvan wil ik teruggrijpen naar waar deze uitdaging in de eerste plaats voor mij voor stond: kunst die mijn leven veranderde. En hoe hard ik ook probeer om alle mogelijke kunst te waarderen en begrijpen, een aantal kunstwerken die mijn leven veranderden, zijn – niet verrassend – gemaakt door mensen die mij het meest dierbaar zijn.
Of hun werk de tand des tijd doorstaat en op een dag bij het beste van de kunstgeschiedenis zal worden gerekend, weten we pas over een eeuw. Maar ik leef vandaag, en voor mij is het totaal irrelevant. Wat wél telt, is dat ze mijn leven veranderd hebben, op de best mogelijke manier. En dat ze dat blijven doen, tot op vandaag.
Een tijdje terug werden Jurgen en ik geïnterviewd door An-Sofie Bessemans van Boeken Toe voor hun podcast Zwemmen Met Schrijvers. Een Podcast over zwemmen, daar mocht onze Graphic Poem STROOM niet in ontbreken! Het werd een bijzonder gesprek, over zwemmen, onderduiken en je durven overgeven aan de stroom van het leven, wat voor vreemde wendingen die soms ook voor je in petto blijkt te hebben…
Tegelijk met deze volle maan ging het audiogesprek online. Daarom besloten we voor Zaailing #48 een beeld van STROOM vanonder het stof te halen. Het is een prequel en een sequel tegelijk: het moment juist vóór het coverbeeld, maar net zo goed een op zichzelf staand tafereel, helemaal in de sfeer van deze speciale januarimaan: wolfmaan, bloedmaan, supermaan, maansverduistering… Eentje om je aan te verwarmen in deze koude tijden, en een heel nieuw begin, wanneer blijkt dat oude paden ten einde lopen.
Zaailing #48 Vinnen kweken
Als het pad ophoudt, is het tijd om je schoenen uit te
trekken.
Want wat is een pad anders dan een afgebakende zekerheid,
een garantie dat je ergens heen gaat?
Je rijgt je schoenen stevig dicht en zet er de pas in. Ze zitten wat krap, maar dat geeft niet. Je hebt een verhaal in je hoofd, dat vertelt over een doel. Je weet niet echt wat het is. Liefst iets keurig aangegeven op de kaarten, een bergtop misschien, of de zin van het leven. Maar een schuilplaats is soms ook al goed. Een herberg onderweg voor een glas.
Verhalen zijn mooi, maar er komt altijd een eind aan. En op zeker moment lopen alle gebaande paden dood. Diep vanbinnen wist je het wel. Je kunt je voet wel voor even in een te kleine schoen wringen, maar je kunt hem daar niet houden.
In jou ruist iets anders,
iets zachts en wilds dat niets moet hebben van keurig omzoomde paden, solide
grenzen en aangesnoerde veters. Het voelt eng. Het voelt vrij.
Als het pad ophoudt, is het tijd om je schoenen uit te trekken. En vinnen te kweken.
(c) Jurgen Walschot
ZAAILINGEN is een project van schrijfster Kirstin Vanlierde en tekenaar Jurgen Walschot. Zaailingen zijn creatieve scheuten. Zij schrijft bij de beelden, hij tekent bij de tekst.
Kort na de verschijning van STROOM kregen we de uitnodiging voor een gesprek over ons boek. En niet zomaar een!
Voor de podcast-reeks Zwemmen Met Schrijvers nam Boeken Toe ons mee naar het zwembad van Elsene. Een gesprek ín het zwembad, met een frisse duik er bovenop. En een illustrator die voor bommetje speelt.
Interview door An-Sofie Bessemans Foto (c) Emilia Soelund & KV
Er schuilt een charme in achterom kijken, een onvermoede gratie. Hoe nijdig de winterwind ook waait en zijn neerslag langs ramen en muren smeert, ons hoeft hij niet te beroeren. Wij kunnen terugkijken op tijden toen het warmer was, toen we ons knus omheen oude denkbeelden konden scharen.
Maar wat als achterom kijken uiteindelijk averechts uitdraait? De toekomst is al wat ons rest, wordt gezegd. Meegaan met de trends, loslaten wat verouderd is en achterhaald en toch echt niet meer van deze tijd. Misschien hebben ze gelijk.
Maar ik kan het niet laten om achterom te kijken. Niet dat het toen beter was, of minder wreed. Maar wel rustiger misschien. Eenzaamheid is niet meer dan een woord. Het betekent vooral meer ruimte om een mens zijn eigen gedachten te laten denken, ook al mocht je ze niet uitspreken.
Er schuilt een stil plezier in achterom kijken, een volstrekt persoonlijke heimwee. Ik dwaal door de hallen waarin nog niet zo lang geleden alleen mijn eigen stappen weerklonken. Te midden van talloze bezoekers, uitbundig als regen op een vensterraam, vraag ik me af of we het verleden nu beter begrijpen.
Maar misschien is het verleden er juist om naar achterom te blijven kijken, net zoals de toekomst er is om naar te blijven verlangen. Daartussen, in dit moment, gloort iets wat lijkt op licht.
ZAAILINGEN is een project van schrijfster Kirstin Vanlierde en tekenaar Jurgen Walschot. Zaailingen zijn creatieve scheuten. Zij schrijft bij de beelden, hij tekent bij de tekst.
