Ouder en wijzer

(c) Inaya photography

Deze zomer, geconfronteerd met de manier waarop de tijd voor mijn ouders in mijn afwezigheid niet had stilgestaan, schreef ik over de kwetsbaarheid van het leven. Ik had een voorgevoel van breekbaarheid. Intussen ben ik veel sneller terug in Frankrijk dan ik toen had gedacht – of gewild. Mijn vader heeft een heupoperatie ondergaan en extra ondersteuning ter plaatse is nodig. Ziedaar mijn voorgevoel in de praktijk.

Tussen het helpen met de dagelijkse klussen door – tafel dekken, afwassen, koffie zetten, glaasjes water brengen, bril zoeken, laptop installeren, steunkousen aantrekken, vuilnisbakken buiten zetten, honden binnenlaten, en weer naar buiten laten, en weer binnen, en weer naar buiten… – geniet ik van het najaar. Ik zag deze streek nog nooit in dit seizoen.

De dagen in de Tarn zijn fris maar stralend. Na de middag is het in de zon nog echt warm – ik schrijf dit buiten – maar tijdens sommige nachten duiken de temperaturen onder de immense open sterrenhemel bijna naar het vriespunt. De herfst kleurt hier subtiel, niet meer dan een paar vegen geel in de populieren of een streep helderrood van wingerd of wijnrank tussen veel vermoeid en soms al verdorrend groen.

Het is onmogelijk om in deze context niet stil te staan bij de eindigheid van alles.

(c) Inaya photography

We hebben daar last mee, met eindigheid. We houden er in onze samenleving niet van en doen nog het liefst van al alsof ze niet bestaat. En waar we verder ook niet van houden, is ouderdom. Dat betrekt die gevreesde eindigheid immers rechtstreeks op onszelf en onze geliefden. De halsstarrigheid daarover zit heel diep.

Ik moet altijd meewarig zuchten als ik bejaarden trots hoor zeggen (of andere mensen over hen) dat ‘ze zich nog altijd achttien jaar voelen’. Natuurlijk wens ik wie op leeftijd is nog een stevige portie fysieke robuustheid, een goede gezondheid en een kwieke geest toe, wie wil die dingen niet? Maar ik wil me helemaal geen achttien voelen als ik zeventig ben. Dat doe ik trouwens al lang niet meer, en daar ben ik heel erg blij om. Er zijn zoveel dingen die ik nu, op mijn bijna vierenveertigste, beter begrijp, beter kan, makkelijker relativeer en dieper waardeer dan tijdens de stormachtige puberale jaren vol verlangens, vertwijfeling, ambitie, overmoed en verblinding die onze samenleving stelselmatig ophemelt als ‘jeugd’.

Een zeventiger die zich nog altijd achttien voelt, dat komt wat mij betreft akelig dicht in de buurt van Jaques Brels Il nous fallut bien du talent // pour être vieux sans être adultes (uit zijn Chançon des vieux amants, een nummer dat door Herman van Veen veel te lieflijk werd vertaald maar in het Frans nog altijd even hard bijt).

(c) Inaya photography

Maar het diepe cynisme van dat lied ontgaat ons vaak. We zijn een samenleving die bijna pathologisch bezeten is van jong blijven. We moeten er niet alleen zo uitzien maar ons er liefst ook naar gedragen. We groeien het liefst niet op. Ik zie weinig echte ouderen om mij heen in de bredere samenleving. Wat ik vooral zie, zijn adolescenten van zestig, zeventig en tachtig jaar, mensen die innerlijk effectief niet zo heel veel verschillen van hoe ze zich voelden en hoe ze zich gedroegen toen ze prille twintigers waren, die zijn blijven vasthangen aan de wensdroom van eeuwige jeugd, eeuwige activiteit, eeuwig genieten en the sky is the limit, op elk gebied. Mensen voor wie ‘oud’ een scheldwoord is, omdat het gelijk staat aan gebrekkig en uitgerangeerd.

Een leeftijdgenote van mijn moeder, een vrouw van midden de zeventig, probeert haar vriendinnen te interesseren voor peperdure producten van een of ander afslankingsmiddel. Gegoede kennissen wisselen tips uit over waar ze, nu de grenzen weer opengaan omdat C* ongeveer in het gareel gebracht is, kunnen gaan dineren, zeilen of golfen om hun dagen te vullen. (Intussen worstelen hun volwassen kinderen om de eisen van hun job te combineren met de noden van hun gezin.) Bij oude vrienden een eindje verderop is een volwassen zoon na zijn scheiding opnieuw komen inwonen. Hij brengt zijn dagen zonder perspectief door met drinken en blowen. Zowel hij als zijn ouders doen alsof dat de normaalste zaak van de wereld is.

(c) Inaya photography

Met dit alles wil ik niet zeggen dat oudere mensen maar beter kinderoppas worden of vanaf een bepaald moment per definitie moeten inboeten aan levenskwaliteit. Maar we zien nu doorgaans wel vooral het andere uiterste. En dat is ook niet vreemd: we worden in onze samenleving van heel jonge leeftijd al aangemoedigd om elke millimeter terrein die moet worden prijsgegeven aan de eindigheid zo lang mogelijk te behouden, met alle beschikbare middelen. Dat is zoiets als druivensap aanmoedigen om zich uit alle macht te verzetten tegen het proces dat er een rijke wijn van zou kunnen maken, denk ik soms. Wat een ongelooflijke zonde.

Want we zijn blijkbaar vergeten dat niet alleen ouderdom maar ook wijsheid met de jaren komt, als we dat toelaten. Als we de werking van de tijd, van bewuste veroudering en verdieping omarmen, geven we het leven de kans om ons ten goede te veranderen.

Wat ik onze samenleving toewens, zijn wijze ouderen. Mensen die de rijpheid van volwassenheid hebben geproefd en nu klaar zijn om nog een stap dieper te gaan. Maar velen van ons, vergroeid met onze oorspronkelijke emotionele patronen en opgeslokt door een consumptieketen die het geluk altijd juist voorbij de horizon van de volgende aankoop of ervaring legt – buiten bereik dus – blijven ons hele leven pijnlijk gelijkaardige versies van onszelf, alleen telkens wat minder zoet. Lekkere wijn wordt dat nooit, en de vieux amants zijn herkenbaarder dan ooit.

(c) Inaya photography

Ik zou veel liever hebben dat een oudere man of vrouw zegt: ‘Ik ben oud en dat is prima. Mijn lichaam kan minder dan vroeger, maar mijn geest is nog wakker. Ik heb veel geleerd in mijn leven, en daar zou ik nu graag wat van delen met wie na mij komt. Mijn leven was soms mooi en soms zwaar. Ik heb kansen gekregen, en fouten gemaakt. Ik verzoen me met de herfst, met de krimpende mogelijkheden maar ook met de diepe schoonheid van deze fase. En ik hoef nu niet meer zo nodig naar Marbella of New York, ik wil zorgen dat er nog wat van de planeet overblijft voor mijn kleinkinderen.’

Gelukkig zijn deze ouderen er ook. En ik zie nog veel meer verhalen die ruimte scheppen voor bewondering. Hoe mijn vader zich twee dagen na de ingreep al voorzichtig met krukken door het huis beweegt maar niet aarzelt om zich door mij te laten helpen. Hoe mijn moeder zich met een daadkracht die ik al even niet meer van haar gewend was in het drukke verkeer rond Toulouse stort, maar tegelijk haar lichamelijke beperkingen erkent en actief probeert te respecteren. Hoe een goede vriendin als ‘oma voor het klimaat’ elke keer weer naar Brussel trekt. Hoe een andere vriendin-grootmoeder haar ecologische voetafdruk heeft gereduceerd tot bijna nul.

Ouder worden betekent niet overbodig, nutteloos of betekenisloos worden. Het betekent: wijzer worden, en vanuit die wijsheid een andere plaats innemen dan vroeger. Kleiner in oppervlakte misschien, maar rijker. Dieper, met juist méér betekenis. Omdat elke dag kostbaar is en er een is waarin er een wezenlijk verschil gemaakt kan worden. En niet meer alleen voor jezelf.

(c) Inaya photography