Het subtiele – een kompas in woelige tijden

Wie mij goed kent, weet het wel: ik ben een spiritueel mens. Ik combineer dat met een behoorlijke portie kritische ratio. Mijn vrienden- en kennissenprofiel op sociale media is daar een weerspiegeling van. Maar de afgelopen maanden word ik stilletjes nerveus van dingen die ik lees bij sommige van die kennissen.

Het zijn doorgaans mensen die bezig zijn met het ‘alternatieve’. Ze strooien met spirituele termen en begrippen, ze beoefenen vaak praktijken die ik waardeer, en ze hebben de oprechte bedoeling om goed te doen en meer licht te brengen in de wereld.
En toch sloop er bij sommigen iets in de teksten wat mij steeds ongemakkelijker maakte. Er begon een soort vijandigheid in door te klinken, een ‘wij, de goeien’ tegen ‘zij, de slechten’. Vaak ging dat hand in hand met scherpe kritiek op politiek beleid, op vaccins… Ze hadden niet altijd helemáál ongelijk, en een aantal praktijken waar ze vragen bij hadden waren dezelfde als waar ik zelf ook vragen bij had. Maar de manier waarop ze kritiek gaven, streek tegen mijn haren in. Er schortte iets aan. Het voelde vijandig. Nijdig. Wij, de verlichten tegenover zij, de schapen. Zie je De Waarheid al? Ben je al Wakker?

Dat is het moment waarop bij mij de alarmbellen afgaan.

(c) Inaya photograpy

Ik ben het absoluut niet eens met de manier waarop we de wereld door de huidige Covid-crisis leiden en onze kop in het zand steken voor de komende klimaatramp, laat dat duidelijk zijn. Maar het moment dat je subtiele kritische zin inruilt voor een Groot Complot, ben je van een hellend vlak aan het roetsjen waarvan je echt de bodem niet van dichtbij wil zien.

Mijn huiver is zo groot omdat ik er ervaring mee heb. Iedereen die jarenlang timmert aan het pad van zelfontwikkeling komt ze tegen: de zeer getalenteerde coaches, healers en filosofen die één stap verwijderd zijn van goeroestatus en die stap dan vaak ook zetten. Ik heb meermaals waardevolle dingen opgestoken van mensen van wie ik niet zoveel later écht voelde dat ik bij ze uit de buurt moest blijven omdat ze de foute kant op gingen.

(Voor wie zich afvraagt wat ik bedoel met ‘de foute kant’: machtswellust, een hardnekkige blinde overtuiging in het exclusieve eigen gelijk, of een combinatie van beide. Ironisch genoeg gebeurt dit vaak onbewust – de leraar in kwestie heeft bij aanvang zelden de ambitie zo te worden, maar heeft wel een aantal karaktertrekken die hem of haar in die richting laten evolueren, en heeft het vaak ook niet door wanneer het gebeurt.)

Jeroen Olyslaegers zegt dat het fout loopt als de humor ergens uit verdwijnt. Hij heeft gelijk. Of het nu gaat over een politieke overtuiging, een spirituele stroming, een ambacht, ouderschap, een job… je moet durven aanvaarden dat je het misschien niet zo juist hebt als je denkt, dat er altijd meer te weten en te leren valt, en dat je met de beste bedoelingen maar wat aanmoddert. Je moet met jezelf kunnen blijven lachen. Het moment dat er niet meer gelachen kan worden en dat een persoonlijke overtuiging langzaam overgaat in een Groot Verhaal van het Eigen Gelijk, zitten we in de miserie.

Toen ik het uitstekende artikel van Marie Meeusen over conspirituality las, was ik tegelijk blij om de kritische helderheid die eruit sprak en nog veel bezorgder dan daarvoor. Conspirituality is een rake term voor een verschijnsel dat zich de afgelopen tijd in sneltempo heeft ontwikkeld, meer bepaald een alliantie van spiritualiteit met extreemrechts gedachtegoed. En het vertoont alle kenmerken van wat ik hierboven beschreef. Een heleboel mensen gaan zelfs zo ver om de Qanon-nonsens te geloven, in Donald Trump een ‘lichtwerker’ te zien en elke vorm van medische wetenschap of vaccins onderuit te halen.

Van dat kaliber lijk ik voorlopig gelukkig erg weinig volk in mijn kennissenkring te hebben, maar ook ik vang echo’s op die me verontrusten. Dit jeukt al een tijdje, vooral omdat er dingen zijn die ik in de loop van mijn leven gevoeld, ontwikkeld en verfijnd heb die volledig binnen dat alternatieve spectrum vallen en die nu in het kielzog van dit soort praktijk dreigen weggegoten te worden als het spreekwoordelijke kind met het badwater, nog veel harder dan daarvoor al het geval was.

Erover schrijven heeft iets onmogelijks. Hoe kan ik uitleggen wat ik waardevol vind aan dingen die makkelijk worden weggelachen als ‘zweverig’, maar tegelijk benadrukken dat ik net als de meest rationele realist vind dat sommigen in het alternatieve landschap ze nu echt wel ‘zien vliegen’?
Het confronteert mij ook met een persoonlijke bekommernis: hoe kan ik zeker zijn dat de mensen van wie ik teksten lees en podcasts volg ook niet afglijden naar conspirituality? Soms heb je dat niet onmiddellijk door, het is immers een hellend vlak, maar ik wil daar in de verste verte niets mee te maken hebben.

Het beste wat ik op dit moment voor mezelf als kompas kan gebruiken, is het concept ‘subtiel’. En ik wil graag een poging wagen om dat uit te leggen, omdat het misschien ook anderen helpt.

(c) Inaya photography

Spirituele ontwikkeling en alle vaardigheden die daarmee in verbinding staan, zijn subtiel. Je leert luisteren naar zintuigen die fijner afgesteld zijn dan de gewone fysieke zintuigen. Ze zijn niet beter of slechter, ze capteren alleen een ander stuk van het spectrum. Ze overlappen met fysieke zintuigen, en de informatie die je binnenkrijgt is een mix van allerlei facetten, altijd gelaagd. Een beetje zoals je warmte (van een oven bijvoorbeeld) vaak veel beter kunt voelen dan je ze kunt zien. Dat wil niet zeggen dat je ogen slecht werken of je tastzin dingen oppikt die er niet zijn. Ze kloppen allebei. Net zo’n wisselwerking heeft er plaats tussen fysieke en subtiele zintuigen. We hebben alleen geleerd om de ene voorrang te geven en de andere te wantrouwen. Het rationele denken heeft in de westerse samenleving nagenoeg het monopolie op geloofwaardigheid verkregen. Dat is jammer, omdat het maar een gedeelte is van het hele arsenaal dat we als mensen hebben om een evenwichtig bestaan mee op te bouwen.

Als ik bij wijze van vergelijking een beeld voorstel, dan lijkt subtiele, spirituele waarneming wel wat op een sneeuwlandschap. Het toont je de omgeving anders dan je ze in de zomer ziet. Sommige facetten zijn met grote precisie en schoonheid veel helderder getekend, andere zijn verborgen of niet van toepassing. Het sneeuwlandschap is niet tegenstrijdig aan het zomerlandschap. Het speelt zich alleen op een ander niveau af, in een andere omstandigheid. Geen van beide heeft het ‘gelijk’ aan zijn kant, ze bieden je beide waardevolle informatie en ervaringen.

Dat er in de zomer blad aan de bomen hangt en dat groen de dominante kleur is, is eigen aan de toestand die we ‘zomer’ noemen. In de winter zijn die aspecten niet belangrijk, niet zichtbaar, niet of nog maar heel latent aanwezig. Andere elementen (de vorm van takken en kruinen, het reliëf van de bodem, de stilte, de rust en verwachting een andere vorm van dieptezicht) treden juist heel sterk op de voorgrond. Elk seizoen biedt ons specifieke, waardevolle ervaringen die we op geen enkele manier zouden kunnen opdoen in het andere. Eén van beide afschrijven ten voordele van het andere, is een amputatie.

• 

• 

(c) Inaya photography

Wie spiritualiteit een actief deel van zijn of haar leven maakt, wordt steeds beter in het waarnemen van beide lagen. Dat is een zeer rijke en boeiende manier van leven, en ik zou ze niet willen missen. Maar ze is ook complex. Er zijn nooit simplistische en eenduidige antwoorden. Er is nooit de luxe van een ‘ik weet het helemaal zeker’.

Het is precies deze complexiteit en subtiliteit die verloren gaan als je in een van de vele valkuilen terechtkomt die eigen zijn aan dit bijzondere pad. Ik licht er hier twee uit, die beide ook rechtstreeks te maken hebben met de conspirituality-crisis.

1 – Wat is emotie, wat is dieper weten?

De uitdrukking ‘je moet leren luisteren naar je gevoel’ is intussen bijna een cliché. Ze is in de eerste plaats bedoeld als een aanzet om je eindeloos malende hoofd tijdelijk liefdevol het zwijgen op te leggen. Zolang je gedachten aan een stuk door kwetteren, kún je niet voelen. En voelen is van een ongelooflijk belang. Maar hoe herken je een ‘subtiel’ gevoel over een kwestie en verwar je het niet met je persoonlijke emotie (angst, verlangen, ambitie, verdriet, hoop…) erover?

Dat zie je bijvoorbeeld gebeuren bij mensen die al een eind op het glibberige conspirituality-pad zitten. Ze verwarren hun persoonlijke huiver voor vaccins (waar ze mogelijk individueel zelfs goede redenen voor hebben) met een spirituele waarheid. Ze verwarren hun ongenoegen over hoe de wereld economisch/ecologisch/sociaal mismeesterd is met een groot complot. Ze maken van hun emotie een verhaal, en dat verhaal wordt vervolgens een waarheid, met als belangrijkste argument hoe zij zich voelen. Maar datgene waarop we focussen, gaan we herbevestigen (nog een spiritueel principe, en iedereen kent het; denk aan de verlammende kracht van zichzelf in stand houdende faalangst). Het resultaat is een kringredenering zonder einde.

Nu is er wel degelijk een duidelijk onderscheid tussen persoonlijke emotie en dieper weten, en het is zeer goed mogelijk om ze beide te voelen en ze toch niet met elkaar te verwarren.

Kort gezegd: je emotie geraakt verhit door dingen die je triggeren, positief of negatief. Ze loopt snel met je weg en zorgt voor een vorm van tunnelzicht waarbij je sterk de behoefte voelt om gelijk te hebben of gelijk te krijgen. Lees dit niet als een veroordeling van gevoelens. Je emoties zijn waardevol en interessant, ze wijzen je op je behoeftes en ze onderdrukken is niet wenselijk. Maar luisteren naar de hardste roeper levert niet altijd het helderste inzicht op.

Het dieper voelen daarentegen lijkt op het sneeuwlandschap. Het is rustiger, essentiëler. Er ‘gebeurt’ minder dan in het zomerlandschap (er springt geen konijn tevoorschijn uit het kreupelhout, er is geen overdaad aan prikkels, vogelgekwetter of bloemengeuren, er zijn geen dingen die je diep gelukkig of heel erg kwaad maken) en precies daardoor zijn de boodschappen soberder, helderder en – jawel – subtieler. De stem van het dieper voelen is ook veel zachter dan die van de emotie. Daarom raakt ze makkelijk overstemd door de fanfare van onze gevoelens. Je kunt er pas naar luisteren als je je emoties eerst ruimte gegeven hebt om zich te uiten, maar ze vervolgens vriendelijk terzijde geschoven hebt, net zoals je dat moet doen met het mentale gekwetter in je hoofd.

Daar waar je emoties streven naar herbevestiging van wat je al voelt (je bent kwaad en je wil gelijk krijgen dat je het bent, je hebt pijn en je wil behandeld worden als slachtoffer), vertelt je dieper weten je vaak dingen die je niét verwacht of zelfs niet meteen apprecieert. Het stelt je gerust op momenten dat je bang bent, het fluit je terug als je ergens met al te veel enthousiasme in wil springen. Het brengt je terug naar een tijdloze essentie, diep onder de uitbundige waan van de zomerdag.

Al wie zich op zeer emotionele manier uitlaat over iets, is dus geen spirituele waarheid aan het vertolken, maar zijn eigen emotie over de kwestie.

• 

• 

2 – Het verschil tussen het subtiele en het grove

Een summiere schets van toestand van de wereld vandaag:

“We bevinden ons in een tijd waarin oude waarheden en oude systemen op losse schroeven zijn komen te staan. Er heerst een groot gevoel van verandering en onstabiliteit, er is het aanvoelen dat we zowel persoonlijk als collectief door een enorme transformatie gaan. We worden ons collectief bewust(er) van dingen waar we tot voor kort niet of nauwelijks mee bezig waren, we staan veel meer stil bij zowel onze persoonlijke behoeften als de richting van de wereld. We willen graag komen tot een vorm van herstel, liefst iets beters dan wat we hiervoor hadden, want de oude systemen zijn deel van het probleem geworden. Een destabilisering zoals deze zorgt niet alleen voor een grote crisis maar ook voor nieuwe mogelijkheden om de wereld en onszelf heruit te vinden.”

Het zal je misschien opvallen dat ik geen enkel concreet voorbeeld geef, en dat het allemaal nogal vaag blijft. Dat is ook de bedoeling, want het bovenstaande zijn allemaal ‘subtiele’ noties. De wezenlijke aard van subtiele signalen is precies dat ze niet zeggen: ‘je moet in Amsterdam gaan wonen om gelukkig te zijn’, ‘politicus X is een monster/een redder’ of ‘vaccins zijn niet te vertrouwen’. Die informatie is veel te ‘grof’, te ‘vast’, ze maakt deel uit van het zomerlandschap van het materiële dagelijkse leven. Precies wie dergelijke concrete stellingen probeert te verkopen als dieper spiritueel weten, verwart het subtiele met het grove.

Catherine McCoun, wiens boek On becoming an alchemist ik al eerder aanhaalde, zegt het onder meer zo:

Wat weet het subtiele lichaam dan? Het is goed in stemmingen en emoties, hoedanigheden, betekenissen, trends en verbindingen waarnemen. Met je zintuigen vergeleken is het niet zo goed in harde feiten waarnemen. Het weet meestal wel wanneer iemand tegen je liegt, maar kan niet altijd de precieze waarheid ontdekken. Het is beter in je laten weten hoe je je zelfvertrouwen bent kwijtgeraakt dan waar je je sleutels kunt vinden. Als je advocaat was, zou je er niet veel aan hebben bij het doorploegen van je dossiers, maar wel als je een jury zou moeten samenstellen. Als je arts was, zou het röntgenstraling niet kunnen vervangen, maar het zou je wel kunnen helpen om vast te stellen welk deel van een patiënt nader onderzoek vergde. Een bouwingenieur heeft weinig behoefte aan subtiele informatie, een kunstenaar of therapeut zou niet zonder kunnen functioneren. (De weg van de alchemist, p.57)

Maar, hoor ik je denken, als het subtiele per definitie niet concreet is, is het dan geen vage container die iedereen kan aanwenden om zijn eigen sprookje of complottheorie in te stoppen?

Dat is precies hoe het zit. En dat is ook hoe het hoort te werken.

(c) Inaya photography

Een zin als hierboven (‘We willen graag komen tot een vorm van herstel, liefst iets beters dan wat we hiervoor hadden, want de oude systemen zijn deel van het probleem geworden.’) wordt door ieder van ons heel anders ingevuld. Gezondheidswerkers zien er het failliet van het huidige gezondheidssysteem in en verlangen naar een ander, met meer oog voor de omkadering van zorgvragers én verzorgenden. Milieuactivisten zullen het herkennen als een oproep om de klimaatcatastrofe serieus te nemen en anders te gaan leven. Qanon-aanhangers interpreteren het als het omver werpen van de Deep State en het oprollen van een netwerk kindermisbruikers.

Geen van al die concrete vormen zit in de subtiele energie zelf. De aard van subtiele energie is alleen maar subtiel. Het is onze vertaling ervan die haar manifestatie bepaalt. En om er iets mee te gaan doen, is het ook nódig dat wij ze vertalen en omzetten naar het ‘grove’, materiële vlak. Dat doen we onvermijdelijk met de middelen die we hebben: onze persoonlijkheden, onze eigen voorkeuren, overtuigingen en talenten. Dat levert dus een enorm bont canvas op, met uitschieters in zowel schoonheid als lelijkheid.

Want op een ethisch en concreet vlak zijn en blijven we 100% zelf verantwoordelijk voor wat wij ervan maken. Of je nu actief bezig bent met astrologie of met harde wetenschappen, of je nu focust op het spiritueel subtiele of op concreet materialisme, welke theorieën, filosofieën, lichamelijke ervaringen of subtiele inzichten je ook gebruikt als brandstof voor je beslissingen, ze geven je nooit een vrijgeleide voor eigendunk, machtswellust, onverdraagzaamheid of beestachtige wreedheid. Er bestaat uitgebreide documentatie dat een aantal prominente Nazi’s overtuigd vegetariërs waren, dat ze kaarten legden en andere subtiele bronnen aanspraken. Het mag duidelijk zijn dat hun vertaling ervan ethisch zo vreselijk was dat ze er achteraf maar al te terecht voor ter verantwoording geroepen en veroordeeld zijn.

Het maakt niet uit welk werktuig je gebruikt, het gaat om hoe je het gebruikt. Subtiele zintuigen en hun informatie zijn een werktuig als alle andere. En wie iemand met een spade een klap voor zijn kop verkoopt, is niet aan het tuinieren.

Conclusie. Het subtiele is vandaag mijn kompas in de woelige alternatieve wateren van spirituele leraren, coaches en zoekers: bij elke post, tekst, video of podcast ga ik na of de auteur ervan niet alleen constructieve inzichten en correcte informatie geeft, maar ook of hij mij de totale persoonlijke vrijheid laat om daar mijn eigen vertaling van te maken in mijn eigen leven. Met andere woorden: zijn zijn lessen subtiel? Of wil hij mij eerder bepaalde meningen inlepelen en me bij een groep inlijven (voor x of y, tegen y of z).

In dat laatste geval is er wat mij betreft maar één goede richting om te nemen: naar de uitgang.

• 

• 

(c) Inaya photography